Jacob Molenaar: Denk in content, niet in publicaties

Het Institute of Network Cultures had Jacob Molenaar gevraagd om een presentatie te houden binnen het thema Documentbehandeling. Molenaar beloofde een overzicht te geven van de mogelijkheden van e-books op basis van ePub voor de algemene uitgeverij en zijn adviezen op het gebied van e-learning en elektronische publishing. Molenaar refereert aan het motto van de workshop die hij op de eerste dag van Boek uit de Band gaf samen met Florian Cramer: Back to the Basics! Waarom? ePub is, volgens zeggen, een primitief formaat op het gebied van vormgeving. “ePub, it’s like the Web in 1996!” citeert Molenaar een vormgever. Gaandeweg is de focus komen te liggen op de onmogelijkheden en beperkingen van het programma. Verder is onze huidige situatie zeer vergelijkbaar met die mid-jaren 90, want “[t]here is a war on!” In 1996 zagen er de oorlog ontstaan tussen partijen van verschillende browsers, besturingssystemen en zoekmachines. Veel eindgebruikers leden onder die strijd, een strijd die nu weer aangewakkerd is op het gebied van e-books.

Molenaar somt de vragen op die momenteel van essentieel belang zijn voor uitgevers. Moeten zij investeren in e-books of apps? Kiezen zij voor iBooks of Kindle? Is het verstandig om gebruik te maken van ePub of van PDF voor publicatie en XML voor opslag van content? Als de keuze op ePub valt, voldoet versie 2.0? Tot slot, wat is toch HTML5? En vervolgens neemt Molenaar het op zich om uitgevers van goed bedoelde adviezen te voorzien ten aanzien van de antwoorden. De keuzes die uitgeverijen moeten maken hangen sterk van het product af en het business model. Verder zijn de kracht van je merk en de relatie met jouw klanten succesfactoren binnen het proces. Misschien is nog wel het meest bepalende element binnen de dilemma’s waar uitgeverijen voorstaan: Wat is mijn toekomstvisie? Zijn mijn ideeën gericht op de korte of lange termijn? Er zijn twee veelvoorkomende strategieën: Zien wij de overgang naar de e-book als een één-op-één vertaling van het boek of beschouwen wij de e-book als een daadwerkelijk nieuw productconcept dat wij in de markt willen zetten?

Wat volgt is een vergelijkende uiteenzetting van e-books en verschillende typen apps. Molenaar besteedt aandacht aan de vaak gehoorde misvattingen, zoals de gedachte dat apps uitsluitend voor of door Apple ontwikkeld zouden zijn. Van het stilstaan bij de kenmerken van web apps vervolgt de presentatie op een logische wijze met een kort en bondig overzicht van de kenmerken van HTML5. Veel uitgeverijen schijnen namelijk erg nieuwsgierig te zijn naar de toepassing ervan. Molenaar geeft aan dat HTML5 meer coderingsmogelijkheden kent, platformonafhankelijk is, scripting een optie is en een betere integratie met apps, XML en databases kan worden gefaciliteerd. Daarnaast kent HTML5 een uitgebreider pakket aan grafische mogelijkheden en is er sprake van pre-loading. Dit laatste houdt in dat de vormgever heel nauwkeurig het laden van pagina’s op een website kan dirigeren. Hierdoor is het mogelijk om offline te werken. Kortom, HTML5 maakt van houterig HTML een soepele multimediale omgeving.

Hoe zit het nu met ePub? Wat is het? Molenaar legt uit dat het een technische standaard is voor e-books, een verzameling van formats. Denk aan XHTML voor content en CSS voor stylesheets. ePub wordt beschreven als een enveloppe waarin alle elementen kunnen worden verzameld die nodig zijn om een e-book op e-reader of tablet te tonen. Het kent geen open standaard en voorziet niet in digital rights management (DRM), dat betekent dat een ePub document niet kan worden beveiligd. Molenaar staat stil bij de versie die onlangs in gebruik is genomen. Het ondersteunt HTML5, CSS, multimedia en scripting. En dat klinkt ideaal.

Wie heeft ervaring met het toepassen van ePub? In de presentatie worden voorbeelden gegeven zoals Amazons custom-made versie van het ePub platform en Apples aanpassing van ePub voor het eigen iBooks platform. Wat zijn de voor- en nadelen ten opzichte van publicatie in PDF? Beide formats bieden interoperabiliteit (tussen verschillende platforms). Echter staat ePub bovenal bekend om flexibiliteit en de opties voor interactie met de omgeving en PDF voor de grafische kwaliteiten. PDF ligt voor de hand in situaties waarbij lezers gewend zijn om op papier te lezen. Denk aan wetenschappelijke artikelen en essays.

Molenaar toont zijn publiek een aantal figuren waarin de verschillende fases binnen uitgeverijen geïllustreerd zijn. Zijn bedoeling is weer te geven hoe huidige uitgeefprocessen verlopen, waar de knelpunten zich bevinden daarbinnen en de wijze waarop uitgevers schromen om zich te verdiepen in de technologische aspecten. Uitgeverijen hebben de neiging om zich te richten op de pre-press of opmaak. Contentmanagement blijft vervolgens onderbelicht, omdat document engineering wordt ervaren als te technisch en daarom te ingewikkeld. Maar is het verstandig om dit aspect te negeren? Het draagt in grote mate bij aan meer efficiëntie binnen uitgeefprocessen wanneer bijvoorbeeld mediumneutraliteit gewaarborgd wordt. Denk aan content die opgeslagen wordt in XML. Dit maakt diverse typen van publicatiestromen, via diverse kanalen, eenvoudiger.

Het concept van mediumneutraliteit is gevallen. Wat is het? Molenaar vraagt zich überhaupt af of het wel bestaat. Publicatieneutraliteit is wel haalbaar, volgens Molenaar. Publiceren via verschillende kanalen behoort zeker tot de mogelijkheden, maar neutraliteit in relatie tot verschillende media roept kanttekeningen en vraagtekens op.

Molenaar eindigt met een pleidooi. De wereld van e-book formats is hevig in beweging. Uitgevers denken hun slag te kunnen en te moeten slaan. Molenaar adviseert hen om eerst naar hun content te kijken. Hoe gaan zij met hun documenten om? Het devies is als volgt: Draag er zorg voor dat alle content op een dusdanige wijze wordt opgeslagen dat vervolgens in verschillende formats publicaties voort kunnen komen. Denk aan XML en content beschrijvingen via DITA. Content en de bijbehorende informatiemodellen zijn het gouden ei voor uitgeverijen. Hierin schuilt hun intellectuele rijkdom. Investeer in het modelleren van je content en volg niet blindelings de technologische hypes van onze tijd. Dat verlaagt de risico’s die de ontwikkeling van ICT-projecten bij uitgeverijen met zich meebrengt. Niet meer denken in publicaties maar in content!