Arjen Mulder
'Like an intenser instinct'

1. 
De leegte ingaan om de waarheid van het lichaam te ontdekken.
Je laten vallen vanaf honderd meter hoogte, een elastiek om je
voeten. "Het is in de eerste plaats een feest voor de
zintuigen. De wand op je af te zien komen waarop je gespietst
lijkt te zullen worden en hem dan op een paar meter voor je
langs te zien flitsen, dat is zo onwerkelijk. Het is een
ervaring in de overtreffende trap, het volmaakte geluk."
Perfectie is noodzakelijk: is de kabel niet juist bevestigd,
of breekbaar, dan is dat bijna onvermijdelijk het einde. Na
een vrije val je eigen dood overleven, als in een stormaanval
uit de Eerste Wereldoorlog, een bad trip uit de sixties, het
doorbreken van de geluidsbarrière door testpiloten in 1947,
het vestigen van het absolute snelheidsrecord op de grond, in
de Mojave-dessert, jaren zeventig. De confrontatie met de dood
aangaan gebeurt in eenzaamheid, met de enige dood die een mens
kan kennen: zijn eigen. En dan terugkeren, als overlevende.
Dat is de overtreffende trap.

Om een individu te worden - in onderscheid met massamens - is
een zekere mate van bezetenheid onvermijdelijk. Een held
worden, of iets wat het publiek in elk geval niet is. Het zich
afzetten tegen de massacultuur, ofwel de behoefte een
persoonlijk statement te maken, verplicht tot authentieke
ervaringen, en die kunnen niet zonder massa op de achtergrond
om als authentiek te worden ervaren. Gespietst worden op een
wand... de snelheid is niet een weg, zoals voor een vliegtuig,
ze is een lans die stijf verankerd staat in de grond en op de
benji-valler is gericht, als in die primitieve, ondergrondse
vallen met messcherpe spiesen, onder het zo solide lijkende
stuk grond dat een valluik blijkt te zijn als het al te laat
is. Voor wie valt is de aarde een muur. Het feest van de
zintuigen bestaat eruit dat je het graf waarin je voorgoed
zult verzinken, met eigen ogen op je ziet afkomen, in een
helderheid die al postmortem is, en zo van de val aan de strop
met je benen omlaag een visueel spektakel maakt.

In zijn val levert het individu zich uit aan krachten waarover
een mens geen zeggenschap heeft. Je gaat een heel eind met ze
mee, maar precies voor ze je dood eisen, laat je je
terugschieten door middel van een elastische kabel waarmee je
aan een hoge kraan of brug vastzit. De terugstoot net voor de
consequenties, dat is de kick. De overgave aan de ondergang
was niet blind, de val niet vrij, ze had zich van technische
middelen voorzien om de natuurlijke ervaring een weten te
ontfutselen waarvan de ontdekking normaliter fataal is. De
techniek is niet gericht tegen de natuur, ze gebruikt de
natuur als middel tot een doel en niet als doel in zich. De
techniek zoekt enkel de uitbreiding van haar eigen middelen;
waar de natuur voor dient is haar vraag niet.

De techniek democratiseert de eenmalige bezetenheid van de
helden en maakt van haar massapubliek massa's individuen, ze
creëert identiteiten in overvloed, genoeg voor iedereen. De
benjisprong herhaalt de ervaring van een vergelijkbare duik
met een liaan aan je benen bij een of ander Zuidzeevolk. In
het tijdperk van de razende stilstand kan iedereen alles
meemaken op toeristische grondslag. Nu de identiteit een
publiekswaar is geworden, net zo echt als ze vals is, is de
waarheid niet langer te vinden in de overvolle sociale
context, maar alleen nog in het eigen lichaam. Niet langer in
de geest, maar in het vlees. Om de waarheid te ontdekken moet
je je lichaam teisteren, maar ook weer niet teveel. Dat is de
stand in de jaren negentig.

2. 
Skydiving: met een surfplank onder je voeten uit een vliegtuig
omlaag richting water. "De snelheid van een lichaam in vrije
val veroorzaakt een enorme weerstand. Je hebt het gevoel op
een matras van lucht te drijven, maar de minuut waarin je die
3000 meter valt weegt tonnen... Zelfs met een volmaakte
lichamelijke conditie slijt je razendsnel. Toch, als ik het
drie maanden niet heb gedaan, krijg ik last van
ontwenningsverschijnselen. Het lichaam wordt zijn dosis
adrenaline onthouden." De waarheid van het lichaam is zelf
lichamelijk. Ze is een biochemische stof die door het lichaam
wordt aangemaakt onder welomschreven condities. Een sportman
noemt haar adrenaline, een wetenschapper neurotoxinen, de
eigentijdse sjamaan rept van natuurlijke opiaten, een fysicus
ziet hersengolven: de lichamelijke waarheid is registreerbaar,
afhankelijk van je invalshoek neem je wat anders waar. Het
gaat om een ervaring die buiten de woorden en de beelden valt.
Ze is tastbaar, bestaat uit moleculen of actiepotentialen, je
weet dat ze er is, en het enige dat je moet vinden is de
juiste methode, het voor jou enig mogelijke medium om die
waarheid te activeren.

De skydiver gebruikt de weerstand van de lucht om zijn lichaam
aan te slaan, het tegenovergestelde van gewichtloosheid. Het
door het lichaam aangemaakte waarheidsserum werkt verslavend.
Het volmaakte lichaam verslijt zichzelf om zijn levensstof te
produceren. Na iedere grote zuivering is het lichaam iets
verder afgetakeld, iets dichter bij het moment dat het zich de
waarheid alleen nog kan herinneren, niet meer kan meemaken.
Dat heeft de skydiver er graag voor over. "Eens in de zoveel
tijd moet je je even tussen leven en dood voelen zweven." De
waarheid is niet het leven zelf, of de dood, ze bevindt zich
tussen hen beide, in de ruimte waar de goden wonen. Hij vecht
niet tegen de golven, zoals Cuchulain, zijn medium is niet
liquide, maar massief. Het water, waarop hij landt, is de
infrastructuur van zijn triomftocht, niet van zijn verzet. De
skydiver verplicht de twintigste-eeuwse transparantie - de
lucht als letterlijk genomen metafoor - zijn al te grote
toegankelijkheid op te geven en terug te vechten. De skydiver
is een held.

Dat is de benji-springer niet. De benji-beoefenaar verwerft
geen enkele beheersing over zijn medium, iedere houding die
hij tijdens zijn val inneemt is een geste, een opvoering voor
een publiek, inclusief de professionele benadering die zich
inzet voor de kwaliteit en veiligheid van de basejump. De
lompe benji-valler heeft geen techniek, maar maakt er gebruik
van, als een extern apparaat in plaats van een moeizaam
verworven controle over lichaamsfuncties. Benji is de
gedemocratiseerde val, de objectieve ervaring van de
klunzigheid van het lichaam. Dat is de waarheid die ze
ontdekt, en waardoor ze zich onderscheidt van het coole
surfplankgedoe. Een benji-sprong is de concentratie van tien
jaar verveling in enkele flitsende seconden, die intensiteit.
En dat overleef je, je kaatst terug en stuitert tot stilstand,
terug op de aarde. Je kunt de zinloosheid van je bestaan, die
van de komende tien jaar, overleven. Je hebt ze al doorstaan.

Benji is de actieve vorm van rampentoerisme. Je maakt je eigen
onvermijdelijke val mee als één onder vele attracties. Je
consumeert je willoosheid, je verlangen weg te vallen uit het
bestaan. Beheersingssporten leren een methode om de dwingende
kracht van de waarheid te temmen. Benji leert een methode om
de waarheid haar dwingende kracht te ontnemen. De techniek die
ze daarbij gebruikt, is die van de hypocrisie. Ze doet alsof
ze dood wil, en steekt dan, net voor de splatsj, haar tong
uit. Of zet haar tanden op elkaar. Ze probeert de
onvermijdelijke katastrofe voor te zijn door die over zichzelf
uit te roepen. Ze gebruikt de transparantie (de lucht) als
truc om de ondoordringbaarheid van het maatschappelijk leven
belachelijk te maken. Benji is entertainment, een tocht door
het spookhuis van het collectief onderbewuste, dat niet vanaf
een kritische distantie wordt geanalyseerd, maar als vreemd
element in het ik wordt ge'soleerd en geneutraliseerd. Wat
gaan mij mijn eigen angsten aan?

3. 
De val is het tegendeel van de geworpenheid. De benji-springer
herhaalt de val uit het moederlichaam met dezelfde zekerheid
als die eerste keer: de klap zal niet hard aankomen, want je
zit met een navelstreng vast aan het lichaam waarin je zo
lekker hebt geschuild. De skydiver maakt zijn val zonder
moederbinding, hij wordt geboren uit zijn eigen activiteiten,
niet uit het lichaam van een vrouw. Een lichaam ontstaat op
het moment van de ontdekking dat het onafhankelijk
functioneert van zijn tevreden of rampzalige gevoelens. Het
ontstaan van het lichaam is het moment van de materialiteit,
van het inzicht dat het de moleculen zijn die mogelijk maken
en verprutsen wat we zijn. Wij ervaren hun informering. Waar
de een de materie als oorsprong erkent, waaruit je nooit weg
zult vallen, ontdekt de ander zijn oorsprongloosheid, de
mogelijkheid alle materie onder controle te krijgen, inclusief
de weerstand van de leegte.

De benjispringer vertrouwt op het team dat de kabels
bevestigt, dat is de moeder van zijn zekerheid, zijn onmacht.
Hij geeft de controle over zijn leven in handen gegeven van
hen die zelf niet ten onder zullen gaan. Na iedere val kan nog
een val komen. Het leven gaat door. Door die geruststelling is
de benji-springer in staat de val als val te ervaren, in
plaats van als nadering van het onvermijdelijk einde. De dood
is een reële dreiging op de achtergrond, maar wordt voor
negenennegentig procent aangevuld met voorstellingen en
griezeltjes. De val vindt plaats in een bescherming biedende
sociale context, die er sowieso voor dient om het een individu
de kans te bieden af en toe in een roes de beschaving te
verlaten, voor zo kort als het duurt, in de wildheid van het
fysisch-chemisch krachtenveld. Benji is de outdoor-versie van
de rave.

Voor de valler is benji een goedmoedige sport. Je kunt alleen
op de aarde staan als je erop terecht kunt komen. De techniek
is een anarchistische kennismethode, een middel om je
bestaansvoorwaarden testen. De techniek is altijd het einde
voor: geëxtrapoleerd leidt elke technische vooruitgang tot nu
toe naar de ondergang van de wereld, maar net voor het zover
is, net voor de asymptoot wordt bereikt, wordt ze in een
andere richting getrokken, stuitert, en keert met beide benen
terug op moeder aarde. De natuursport benji heeft een rotsvast
vertrouwen in de techniek. In het relativistische universum is
de techniek het enige stabiele punt. In de technische sport
skysurfing wordt de traagheid gebruikt om stabiliteit te
verwerven in het universum van de snelheid. De skysurfer heeft
een rotsvast vertrouwen in de natuur: zijn conditie.

Is de waarheid een effect of een voorwaarde? De waarheid is
niet technisch en niet natuurlijk, het lichaam is een stuk
vertechniseerde natuur of organische techniek. De waarheid is
niet ideologisch, ze is de omschakeling van een natuurlijk
naar een technisch lichaam en weer terug, en omgekeerd, aldus
kennis genererend, geloofsystemen, die de waarheid een context
geven waarin ze bestaan kan, waaruit ze voortkomt. 
De waarheid is de spanning tussen twee potentiële lichamen,
twee velden, niet die velden zelf. Ze zweeft tussen woord en
beeld, zonder zelf beeld of woord te zijn. Ze is wat de
tegendelen met elkaar gemeen hebben, de leegte tussen hen, die
hen verbindt, zoals de ingestulpte ruimte tussen boomtakken,
tussen euphorbia's. Ze heeft zich teruggetrokken uit de
volheid van het sociale leven. Ze is van een verbijsterende
eenvoud. In Demolition Man gebruikt Stallone benji als handige
methode om een helikopter te verlaten, hops voorover,
stuiteren, aarde, wegrennen, op naar de actie.

4. 
Foto's van benji-sprongen zijn als vakantiekiekjes: doordat ze
alle hetzelfde tonen, zijn ze allemaal anders. De val aan het
touw is even spectaculair als de bergwand in de verte, het
dorp aan de horizon, de eerste gele sneeuw in het dal, de
boswandeling op een zonnige dag, het roeitochtje de rivier af.
Waarom moest datzelfde uitzicht zo vaak op de foto worden
gezet? Waarom moet iedere benji-sprong worden geregistreerd?
"Als de mensen blijven volgen wat ik doe, komt dat omdat ik me
helemaal uitlever." Is de foto uit op verovering, of biedt
zich iets met zo'n overgave aan, dat je wel fotograferen moet?
Benji is deel van het mediatijdperk, niet alleen in haar
poging een buitenmediale ervaring op te doen, ook in haar
drang tot documentatie. Benji informeert over wat aan de
informatie voorbij ligt, dat maakt haar fascinerend, net als
de bergwand. Het gesteente zwijgt, ook de val is stom. De
verhalen van de benji-springer achteraf zijn slechts één
versie van een ervaring. Toeschouwers en toeristen maken iets
heel anders mee: geen volle emoties, maar een gewaarwording
van leegte. Een zwijgen tegenover de wereld. Medeplichtigheid.
Als de kabel knapt, is de toeschouwer de overlevende. Er
bestaan geen clichébeelden, hooguit clichéwaarnemingen.

De benji is een vers beeld, dat tegelijkertijd oeroud is, deep
structures beroert - dat maakt haar momenteel waarneembaar.
Het is geladen met raadselachtige betekenis. De armen gekromd,
een been vooruit, achterstevoren, horizontaal, altijd die
witte lijn, kronkelend, recht, licht gebogen. Hoe moeten we
dit beeld manipuleren om het begrijpelijk te maken? "Zelfs
zelfmoord wordt absurd als het niemand verdriet doet, dan is
het enkel een vlucht in het niets." Wat op lokatie een
peilloze val van een seconde was, wordt op de foto statisch
zweven. De overwinning van de stilstand op de snelheid, van de
abstractie op de vaagheid. De foto beheerst de val. Ze houdt
in het beeld de stilte vast die de toeschouwers hoorden op het
moment van de duizeling. Het zwijgen van de rede. Aanwezigheid
van het onmenselijke. Geen verlangen naar het einde van een
ander. De dwaas toont de waarheid, degene die zo gek is zich
naar beneden te laten storten.

Je moet het niet teveel zien. Vanaf een afstand. Je verwerft
controle over het schrikaanjagende beeld van de val van een
mens, je ziet zijn kwetsbaarheid en het raakt je niet meer. De
huiver en het cliché. Het zien van de benji ontneemt de wereld
haar werkelijkheidsgehalte. Dat is haar waarheid: de wereld is
mogelijk, niet al gerealiseerd. Het bestaan - je verleden en
verlangens - heeft niets aan zijn diepgang bij deze val naar
het oppervlak. Een lichaam gaat de confrontatie aan met de
aarde waar het uit voortkomt. Het verbindt consequenties aan
zijn woede over het bestaan van de zwaartekracht. Maar tussen
aanval en terugtrekking is er een moment van peilloze
mobilisatie, die het lichaam onzichtbaar maakt tenzij als
object. Het lichaam wil de snelheid zelf ervaren, zonder
voertuig of afscherming. Zijn eigen zwaarte is de motor, de
techniek dient enkel als rem. Het is niet interessant wie de
personen zijn die omlaag komen zetten. Dit ritueel gaat iedere
beschouwer individueel aan. Je ziet je moeder vallen, in de
houding van het baren, in de strop van de volwassenheid.
Misschien lanceert ze haar kind de hemel in. Je ziet jezelf
hangen, luchtwandelen, wegduiken.
Ruimtereizigers. Onhandige engelen. De mens en zijn band met
het hogere. Het uittesten van de sterkte van die verbinding,
door de aarde zo dicht mogelijk te benaderen. Ja, hij houdt
het. Ontlading. En daarvoor het doelloos zweven, enkel
snelheid makend. Herinnering. De camera heeft zijn werk
gedaan, de snelheid ge'ntensiveerd tot een momentopname. In
welk medium bevind ik mij? In de materie, de ether of in
cyberspace? In de tussenruimten van de natuur. In zachte
tinten, telkens één.

De val is niet afschrikwekkend, ze is open voor iedere inhoud.
Alleen de mens kan zin geven aan de onzin. Via een technische
manipulatie, een list, een ambachtelijke aanpak. Het beeld
dwingt niet en het is niet zinloos. Het is stil. De uitkomst
van een apparaat. Alleen de waarneming is niet mechanisch,
niet elektronisch. De foto gelooft in de natuurlijkheid van de
menselijke blik. "Ik zag hem naar beneden komen zeilen." Op de
foto staan werkelijke lichamen, met een dimensie minder, die
van de snelheid. Waarom?


5. 
Misschien is het niet waar dat outdoor sporten als
bergklimmen, kanovaren of survivalweekends herhalingen op
individuele schaal zijn van de grote westerse
veroveringstochten. Misschien biedt benji geen gestolen
ervaring. Het lichaam weet allang dat het niets te winnen
heeft dan zijn vergankelijkheid. De wereld zal langer bestaan
dan welk lichaam ook, dat is de tijdschaal waarbinnen het
menselijk visioen van duurzaamheid denkbaar wordt. Het lichaam
vraagt van de wereld dat het hem bestaansrecht verleent: als
ik mij hier laat vallen, deze leegte in schrijd, toon mij,
bewijs dat jij me toelaat in je domein. Wereld, antwoord. Ik
zal met mijn lichaam vergaan. Ook het lichaam is een wereld.
Als ik mij hier laat vallen, hier te pletter werp, vlees, geef
te kennen dat jij me nog duldt in jou: lichaam, antwoord.
Wereld en lichaam laten zich er niets aan gelegen liggen dat
wij hen zin geven. Wij zijn van hen. Bij deze benji-afsprong,
met deze doodsmak voor ogen: weerloos sta ik hier. Het binnen
is mij even vreemd als het buiten. Ik lever mij uit aan beider
goeddunken. Ik aanvaard de onmacht te bestaan. Kom. Ik kom.


Amsterdam, januari 1994

Citaten uit Paul Virilio, L'exercice des limites, in: L'écran
du désert, Parijs 1991.