Breast to breast anarchy Interview met Hakim Bey (1992) Door Geert Lovink Het boek 'TAZ' bestaat uit een verzameling essays en fragmenten die eind jaren tachtig zijn geschreven. De anarchistische traditie leek toen de band met gebeurtenissen op straat verloren te hebben, maar ook die met de jaren zestig. Gold dat ook voor jou? Ja, toen ik begin jaren tachtig terugkwam in de VS gebeurde er wenig. Maar omstreeks 1986 was er een renaissance van anarchisme in de VS gaande. Mijn essay 'Chaos' is daar een uitdrukking van. In Chicago was in 1986 het eeuwfeest van de Haymarket-opstand. In die demonstratie zat een nieuw element: de punk. Als er een groep is geweest die het anarchisme levendig heeft gehouden, dan is dat de punk. Ik luister zelf niet naar punkmuziek, maar als culturele stroming geef ik ze full credits. Toen de oude anarchisten en de jonge punks elkaar in Chicago ontmoetten, sprong er een vonk over. Na een volgende bijeenkomst in San Fransisco zijn we er niet in geslaagd om nog een conventie te organiseren en ik weet ook niet of dit nog het juiste medium is. Ik denk dat netwerken zinniger is, of bijeenkomsten over speciale onderwerpen. Ook travellers kunnen goed links leggen tussen groepen, op een manier die niet afhankelijk is van papier of welk medium dan ook. Op een bepaald verzadigingspunt van de media kunnen zaken die verdwenen zijn terugkeren en daarvan zou de face-to-face communicatie een kunnen zijn. 'Breast-to-breast' zoals de Soefi's dat noemen. Als je zegt dat iets van 'heart-to-heart' gaat, dan is dat echte kommunikatie. De parodie daarvan tref je aan in de media: de telecom-reklame met de slogan 'reach out and touch someone'.Maar je raakt niemand aan tijdens een telefoongesprek, tenzij je hem een klap verkoopt met de hoorn. De verzadiging wordt zo ziek dat het omslaat in pure walging. Wat veranderde er precies in de jaren tachtig met de komst van de komst van de computer? Allereerst desktop publishing. Zodra je om kan gaan met een tekstverwerker en toegang hebt tot een kopieerapparaat, ben je een potentiâle uitgever. Zo ontstond het 'zine' netwerk dat van pakweg '83 tot '89 zeer vermakelijk was. Je kon via de post en via verzendlijsten met mensen in contact komen. Het tijdschrift 'Factsheet Five' dat dit netwerk in kaart bracht is in 1992 opgeheven omdat het verzadigingspunt was bereikt. Zodra er meer dan 10.000 kleine blaadjes zijn, is ondoenlijk om daarin nog een weg te vinden (en ze te recenseren). De technologie die dit mogelijk maakte zette me aan tot het schrijven van 'Chaos'. Ik wilde onderdeel uitmaken van dat netwerk. Op een gegeven moment verzamelden we die losse aantekeningen en maakten er een boek van met behulp van een vreemde mix van technologieen: gezet op de computer en vervolgens met de hand gelijmd. Wat verwacht je van het Net als opvolger van het zine-netwerk? Dit soort media kan de Tijdelijke Autonome Zones ondersteunen, maar het is zelf geen TAZ. Van het zine-netwerk werd wel gezegd dat we de 'bohäme in de brievenbus ontvangen'. Uit dit netwerk zijn vriendschappen ontstaan tussen mensen die elkaar nooit fysiek hebben ontmoet. VR gaat nog verder in die richting. Het wordt nog gekker, nog abstracter en nog minder verbonden met vlees en bloed, met je echte verlangens, die altijd lichamelijke verlangens zijn. Kijk maar naar de reukorganen, waarvan Charles Fourier beweerde dat die de spil vormde van de zintuigen. Het is de meeste emotionele, maar zal tevens de laatste zijn die door virtual reality wordt gekoloniseerd. Je kan een plug in je schedel stoppen. Je kan de hele wereld simuleren, maar dat zal nog steeds niet de wereld worden. De geest kan wel een andere geest ontmoeten en dat kan ook wel zinvol zijn, maar de lichamen zullen nooit met elkaar in kontakt gebracht worden. Ik denk dat VR niet meer zal blijken te zijn dan gereedschap. Maar zal er toch om gaan elkaar te ontmoeten op het niveau van de 'material bodily principal' zoals Bachtin het noemde. Mondo 2000 publiceerde een gedeelte uit TAZ. Hoe staan zij tegenover jouw kritiek op VR? Mondo 2000 heeft dat gedeelte trouwens niet afgedrukt. Maar na de Golfoorlog hebben ze hun positie wel degelijk herzien. Ik ben ze er dankbaar voor dat me op de hoogte houden over al die naieve rommel die je nergens anders kunt vinden. Ik heb respekt voor die denkschool vanwege hun optimisme. Als dit Leary-R.A. Wilson-Mondo-Rave-Post Acid- futurisme vergelijkt met de morbide, depressieve kunst van de no-future en de potentiâle seriemoordenaars (of het beeld daarvan), dan weet ik wel wat ik verkies. Ik hou van Mondo omdat ze ergens in geloven, ze staan ergens voor en geven niet op. Mondo is bovenal Westkust, neo-psychedelisch en tracht op heroãsche wijze de revolutie van de jaren zestig voort te zetten. Ik ben blij dat er nog iemand met drugs experimenteert. Mondo is anarcho-libertair, wat wil zeggen dat hun kijk op het kapitalisme niet zo helder en verlicht is als ik wel zou wensen. Deze groep komt wat betreft hun ekonomische analyse eerder in het rechtse kamp terecht. Het zijn culturele anarchisten, geen libertijnen. Volgens Robert-Anton Wilson is een libertijn een republikein die hasj rookt. Tegenwoordig komt daar bij Mondo nog het aspect van house, techno en rave bij. In New York tref je niet zo aan. Ik ben een van de weinigen die aandacht besteed aan die beweging. Hier loopt iedereen nog steeds in het zwart rond. Hoe kijk je tegen de val van de Muur aan en het verdwijnen van de Sovjet-Unie, bezien vanuit het perspektief van de TAZ? Ik denk dat 'bolo'bolo' in dit geval relevanter is. De auteur P.M. heeft zich verontschuldigd dat hij de omwenteling van 1989 niet heeft voorspeld en dat geldt ook voor mij. Wie zou hem ook hebben geloofd? Dat zeg ik altijd tegen de mensen die niet geloven dat er in de USA ooit iets zal veranderen. Nu moet rechts wanhopig op zoek gaan naar een vijand, zoals de Islam of drugs. Het Rijk van het Kwaad was ideaal voor hen. De hoop die je kunt hebben is dat de dood van de ene ideologie de dood van de ander tot gevolg heeft. Die paar maanden van vrijheid in 1989 moeten een boel hebben betekend. Daarna is het snel weggezakt in een primitief stadium van kapitalisme, maar zonde dat ik daar toen ik in die tijd niet bij ben geweest. Met Amerika zou hetzelfde kunnen gebeuren, als Clinton maar niet was verkozen. Het zonde om je tijd te verdoen met die demokraten aan de macht. Dan McQuale for President! Misschien mogen we het dan nog meemaken dat het kapitalisme eraan gaat. Natuurlijk hebben alle voorspellingen het bij 't verkeerde eind, inclusief TAZ en bolo'bolo. Maar zal er iets dergelijks gebeuren. Ik heb het gevoel dat op een dag een doorsnee Amerikaan in de lucht kijkt en uitroept: "Fuck this Shit!" en een hele golf over Amerika zal gaan en bij terugkeer in het centrum ook positieve, utopische elementen zal bevatten. En deze golf zal van mens tot mens gaan en zich niet via de mediasfeer verplaatsen. Het is kinderlijk om te denken dat zoiets via het veroveren van CBS op gang wordt gebracht. Het gaat om een krachtige, fysieke stem, een geur, een aanraking. Op dat niveau wordt de boodschap overgebracht. Over dat level bestaat kennis in een heel ander gebied van het anarchisme, namelijk in het primitivisme, de deep ecology, Fifth Estate, Earth First. Zij zijn de luddieten van vandaag en kanten zich radikaal tegen de Machine. Esthetisch gezien voel ik me meer verwant met deze mensen dan met Mondo 2000. Ik ben pre-historisch ingesteld, maar wil niet worden teruggebombardeerd naar het Stenen Tijdperk. Ik weiger terug te keren naar dat tijdsvak. Ik denk eerder dat het Paleolithicum terugkeert, als iets onbewusts en onderdrukt dat weer omhoogkomt. De terugkeer van de jager, de verzamelaar en de sjamaan betekenen niet dat we weer stenen gereedschappen gaan fabriceren. De dichotomie van media/anti-media klopt daarom ook niet. Ik hou niet van zo'n valse dialektiek. Voor $1 meer prefereer ik wat Michel Serres 'the third term' noemt, de parasiet, of wat Gysin aanduidde als 'the third mind'. In dit geval is dat het Verlangen. De Politiek van het Verlangen zal uiteindelijk beslissen over de keuze tussen het futurisme en het primitivisme. Als in deze utopische wereld, die nu al vechtend ontstaat, er mensen zijn die oprecht verlangen naar sillicon chips, dan moeten ze die zeker zelf gaan fabriceren. Maar niet zoals nu een Mexicaanse arbeider voor $1 per uur laten zwoegen. En als er gekozen wordt voor de wildernis, dan komt die er. Misschien gaat het wel goed samen. Het is onzin om dat nu al te gaan besluiten. Het Verlangen is zo'n situatie de enige realiteit. Daarom klopt er ook geen meter van alle revolutionaire ideologieen omdat daarin reeds in het voren op een abstrakte manier beslissingen worden genomen. Daarom is alleen de utopie van Fourier de enige echte utopie. Daarmee wil ik niet zeggen dat het handelen maar opgeschort moet worden. Ik ben het helemaal eens met P.M.: je bouwt je bolo'bolo nu, zo goed als het gaat, creârt je T.A.Z., je keert je tegen de staat en je bouwt economische alternatieven op. Ik ben een voorstander van het uitproberen van alle taktieken. Ik schrijf ook nog steeds boeken, ook al denk ik niet meer dat boeken de wereld kunnen veranderen. Een boek kan je bewustzijn veranderen, tenminste, dat is mij overkomen. Het boek is een vreemd medium, er zit een bepaald quantum aan verbeeldingskracht in verborgen, dat niet onmiddelijk zichtbaar is. Televisie lijkt in eerste instantie een grotere verbeeldingskracht te bezitten, maar vaak is het tegendeel het geval. Nietzsche zei dat al over theater, dat het teveel verlangt van het publiek. Laat die duizend bloemen bloeien en sta alsjeblieft geen inperkende gedachtes toe, zoals het idee dat de media ons wel zullen redden van het kapitalisme of anti-kapitalisme of wel -isme dan ook. De vraag blijft of je een T.A.Z. kunt organiseren. Kun je een T.A.Z. voorspellen of is dat iets dat ons allemaal overkomt? Een van de meest interessante kritieken op het boek T.A.Z. kwam vanuit Latijns-amerikaans links. Voor hen was het kapitalisme als het ware almachtig en was het hele concept van een T.A.Z. ondenkbaar en onmogelijk. Vanaf een zekere afstand bekeken lijkt het kapitalisme een monolitisch geheel. Ze zien de haarscheurtjes niet. Het beest heeft zo z'n vlooien, zoals de rellen in Los Angeles wel aantoonden. Het is in dat soort barsten, dat de T.A.Z. zich kan manifesteren. Omstreeks 1850 verdween de wildernis in de V.S., toen de migratie de Westkust had bereikt en op zichzelf werd teruggeworpen. Precies op dat moment werd ook het eerste nationale park geopend. Als je op het idee komt om de wildernis te gaan beschermen, geef je daarmee aan dat het verdwenen is. Tegelijkertijd heb je de gedachte van de tweede natuur ("Culture is our Nature"). New York is daar een mooi voorbeeld van, Amsterdam waarschijnlijk ook. Omstreeks 1800 kon je nog verdwalen in de jungle. Je kon onzichtbaar worden en dat kan nu in de stad. Het in kaart brengen van de aarde en het trekken van grenzen brengen een illusie van totale kontrole met zich mee. Zodra de natuurlijke wildernis aan de kant verdwijnt, duikt hij per definitie elders, in de tweede natuur weer op. Het duurde zeker een eeuw voordat we het inzagen, maar dat is nu gaande. Nu de verzadiging van de media voor de deur staat, krijgen we een beter inzicht in wat de politieke indeling van de globe teweeg heeft gebracht en waar barsten in dat systeem zitten. De chaostheorie kan daar een hulpmiddel in zijn omdat het aantoont dat kaarten en lijnen inaccuraat zijn aangezien de werkelijkheid fractale dimensies heeft, die kaarten niet kunnen weergeven. Symbolisch gezien is het binnen die fractale dimensies dat de Tijdelijke Autonome Zone zich ontvouwt. In je geschriften zet je je af tegen het moralisme van de Political Correctness. Sommigen beweren dat de wortels daarvan te vinden zijn in de jaren zestig ideologie, het feminisme, de milieubeweging etc. PC ziet zich als een derde weg, een derde optie. We zijn geneigd te denken dat de we de tegenstelling links-rechts hebben overwonnen. Wellicht is dat gewoon nog niet het geval. Natuurlijk kunnen we allebei vrijelijk bekritiseren. Maar wij zouden het alleenrecht moeten hebben om te beoordelen of iets politiek in orde is of niet. Maar het debat rond PC komt juist uit een hele andere richting. Ik hoorde het voor het eerst uit de mond van George Bush en The New York Times. Voorheen kon het op een subtiele manier gebruiken om aan te duiden dat iemand een linkse dominee was, of gewoon een van ons, lid van post- situationistische beweging of wat dan ook. Maar rechts nam er ÇÇn bepaalde betekenis uit en zette het in om het diffuse geheel van mensen die streven naar verandering, te vernietigen. The New York Times heeft gewoon het recht niet om te intervenieren in het debat over political correctness. Zij hebben simpelweg het recht niet om een feminist voor fascist uit te maken. Die bestaan inderdaad. Ik kan dat bekritiseren, jij ook, maar zij niet. Ten dele ben ik het wel eens met wat Camilla Paglia zegt, maar ze maakt ook serieuze fouten. Ze zegt b.v.: 'Wij hebben Jean Baudrillard niet nodig, wij hebben James Brown'. J.B. en J.B., wat een duo! Maar in feite heb je ze allebei nodig. Alweer zo'n leugenachtige tegenstelling. Mijn hersens zijn immers groot genoeg om van beide J.B.'s te houden? Paglia's kritiek op de academische wereld is vermakelijk en terecht, maar toch is ze voor mij in essentie neo- konservatief. En ik ben een paleontologische reactionair, in een hersenhelft dan wel te verstaan. Er loert altijd het gevaar dat je konservatief wordt, of daarvoor wordt uitgemaakt. Dat heeft te maken met het type anarchisme wat wij ons toe bekennen en dat zich het recht toâigent om zowel links als rechts op de korrel te nemen. Okey, je bent een anarchist en gelooft dat iedereen de vrij is en het recht daartoe heeft. Om fascist te worden hoef je maar een kleine verandering aan te brengen in dat zinnetje: Ik en mijn vrienden zijn vrij, de rest zijn slaven, dom klootjesvolk. De geschiedenisboeken en de kranten bevestigen dat: 90% is kleingeestig en onwetend, althans zo lijkt het. Als je dan in zwart bent gekleed, naar death rock luistert, Aleister Crowley leest en hard gaat op seriemoordenaars is het inderdaad makkelijk om van anarchist te veranderen in een fascist. En dat gebeurt in de V.S., racisme is in de mode. Marinetti en de futuristen waren niet de enigen die de lijn hebben overschreden. De bezitters van een ideologie kunnen het altijd goed met elkaar vinden, kijk maar naar de voormalig marxisten en de nieuwe nationalisten. De situationisten hebben hier het eigenbelang tegenover gezet. Zij namen een brokje Max Stirner en kwamen tot formulering dat ik een belang heb bij de vrijheid van anderen. De samenleving maakt onderdeel uit van mij en daarom wordt mijn vrijheid ingeperkt zodra andermans vrijheid wordt beknot. Met zo'n verlicht egoisme kan de fascistische rethoriek weerstaan.