Kleine Systematiek van het Zwerfmatras Al jaren heb ik een onverklaarbare en niet goed te rechtvaardigen verzameldrang met een object dat zich in ruime aantallen op straat bevindt: de zwerfmatras. Dit smerige, stinkende en genante object drong zich aan mij op terwijl ik met de camera door de stad doolde. Om deze toenadering op een beschaafde wijze af te weren speurde ik maar door de zoeker en drukte de sluiter af. Aldus raakte ik in het bezit van een al maar aanwassende diaverzameling met een object dat blijkbaar om aandacht vroeg. Om greep te krijgen op deze markante verschijningen in het straatbeeld en in mijn diacollectie ben ik voorzichtig begonnen om een systematiek van de zwerfmatras te ontwerpen. Uiteraard bevinden wij ons nog in een veel te vroeg stadium om uitspraken te kunnen doen omtrent herkomst en evolutie van de zwerfmatras. Wij kunnen alleen nog maar denken over wetenschappelijk problematieken die zich aandienen op het brede veld van het post- somnolaire en extra-murale matrassengebruik. Met voorzichtige peilingen kunnen wij tasten naar de psychologie, sociologie alsook de ecologie van de zwerfmatras. Wat wij wel kunnen doen om aan de hand van waarnemingen met het blote oog schreden te zetten op het vlak van de zwerfmatrassen-fenomenologie. Wat ons natuurlijk allereerst opvalt is de rijkgeschakeerde verschijningsvorm van de zwerfmatras. Zij onderscheiden zich in kleur en vorm, staat van onderhoud en bewerking. Maar wat de leek heel snel doorheeft is dat de zwerfmatras eigenlijk zo zelden alleen is. Relatief gezien is er een hoog percentage duo-matrassen. Onder deze categorie bevinden zich uiteraard de tweepersoonsmatrassen, die om wille van de hanteerbaarheid in delen zijn uitgevoerd. Of de lits-jumeaux die met een relatieprobleem of een huwelijksvenieuwing op straat zijn gezet. Nochtans zijn het eerder de toevallige combinaties die ons oog beroeren. Hoedt u echter voor de gedachte dat wij slechts binaire- combinaties mogen verwachten. De multiples verrassen telkens weer door hun openhartige wijze van presenteren. Als we iets verder zijn op de weg van de zwerfmatrasherkenning, dan schrikken wij van de pathologie die zich voordoet. Wij weten dat het trieste object dat zich aan ons voordoet ooit een matras was, maar verdient het die naam nog? Alle stadia van ontbinding, verval en vernietiging ontvouwen zich voor ons. De liefdevolle blik van de wetenschappelijk ge‹nteresseerde wordt geschokt door een existenti‰le grenservaring. Wij zouden er eigenlijk met iemand over willen praten, maar deze bekommernis met ons object transformeren wij in een analytische beschouwingswijze. Immers wij kunnen niet stil blijven staan bij het frame van iedere verkoolde binnenveringmatras. De isolerende en individualiserende benadering willen wij buitendien mijden. Als wetenschappelijke wikkers en wegers is het ons te doen om het ontdekken van structuren, relatienetwerken en inbeddingen in bredere verbanden. Bij de zwerfmatras gaan onze gedachten vanzelfsprekend meteen uit naar het bed. Inderdaad wordt de matras vaak met bed en al op straat gedeponeerd. Dat is echter een observatie die ons op het terrein van de slaapcultuur brengt. Zuiver formeel bezien is het belangwekkender in welke ruimtelijke positie wij de matras aantreffen. Veel matrassen liggen gewoon op een ondergrond. Anderen bevinden zich merkwaardigerwijs in een opgerichte stand. Containers, amsterdammertjes en lantaarnpalen zijn hen daarbij tot steun. Deze leunhouding van ons object wijst erop dat er externe krachten in het werk zijn geweest, die de zwerfmatras genoopt hebben deze belastende pose aan te nemen. Een wrede en onterende bejegening zien wij veel zwerfmatrassen ten deel vallen. De onschuldige matrassen zijn veelal gevouwen en vastgebonden. Zij mogen blij zijn als het bij een wat ongemakkelijk schikken tussen het straatmeubilair gebleven is. Wee echter de matras die opgerold en gekneveld hun levensloop moeten beeindigen bij het vuil. Helaas zijn dat er niet weinigen die wij zo mochten aantreffen. De aanblik van deze opgerolde matrassen is soms fraai, maar vraag niet naar de pijnbelevenis van het object die er achter schuilgaat. De meeste matrassen die wij in hun uren van verlatenheid aantreffen, zijn gedegradeerd tot vuilnis. Het is bij het grofvuil, in de afvalcontainer en op de puinberg dat wij ze kunnen ontwaren. De ecologie van de zwerfmatras is geen vrolijk verhaal. Het is maar heel weinigen gegeven om rustig en met behoud van eigenwaarde in de natuur te vergaan. Als spiegel van onze kille maatschappelijke verhoudingen zou ik u willen attenderen op zo'n matras die in de vervuilde wateren van de Amsterdamse haven eindigde. Genadig was de schepper een ander vergeten zwerfobject dat nog enige tijd mocht verwijlen in een slooppand, om ongewijfeld vroeger of later te zullen eindigen op lagen puin en in stalen containers. De mechanisering van onze wereld heeft het bestaan van de zwerfmatras niet lichter gemaakt. De auto vergemakkelijkt het transport van bedden en slaapkamerinterieurs, maar ergens houdt deze goede zorg op. Na een zeker moment verliest de mens haar schaamte, en is er nog slechts sprake van een gewelddadige verhouding, waarin de zwerfmatras uiteindelijk gewoon overreden wordt. Alsof zij nimmer rust, dromen en genot heeft geboden. Begrijpelijk is het dat de zwerfmatras zich graag hult in een beschermende kunststoflaag. Enige pogingen tot toenadering en begrip ondervindt zij alleen nog van de dieren. Honden betonen zich uitzonderlijk mild tegeover deze zwakke schepselen op hun laatste gang. Door gewone mensen wordt de zwerfmatras gemeenlijk genegeerd, of in hun onnadenkendheid met voeten getreden. Ik zou daarom een appŠl op u willen doen om deze onschuldige objecten met een milde blik en een open oog te beschouwen.