De Nieuwe Religiositeit en het Herstel der Autonomia Door Lex Wouterloot Nederland is niet rijp voor een nieuwe religiositeit, zoals de socioloog Herman Vuijsje meent, maar verkeert reeds in de ban van het bovennatuurlijke. De velen die hun opleidingskans gemist hebben, beschikken zijn geâxcuseerd voor hun overgave aan de verleidingen het sjamanisme, maar de hang naar het obscurantisme van de brede middengroepen die hoger onderwijs genoten blijft een raadsel. Het gekste van alles is nog het verknipte religieuze bewustzijn waar het intellectuele deel der natie blijk van geeft. Academische moralisten als Vuijse en de agnostische partijfilosoof van het CDA Prof. Zijderveld beschikken weliswaar zälf over te weinig verbeeldingskracht om ook maar in ÇÇn god te geloven, maar blikken desondanks met nauwelijks verhulde afgunst naar de tallozen die metterdaad levensverdieping vinden. En dan zwijgen we nog maar over de post- situationnisten die hun eenzame dooltochten door de stadsprovincie en politieke lectuur willen transformeren in een esoterische beweging van Wandervogel die weer op zoek moet gaan naar ontologische heilsverwachtingen en metafysisch anarchisme. De fascinatie voor het Verschijnsel Mens, dat een Nieuwe Tijd vooruit ijlt, blijkt uit de kritiekloze bejegening van al degenen die hunkeren naar spiritualiteit. Her en der hebben seculiere intellectuelen zich opgeworpen als proto-missionarissen door op influistering van het eigen amorfe verlangen naar inspiratie in de vage geloofspraktijken van de massa's een nieuwe religieuze beweging te zien. De happigheid waarmee men allerwege de opkomst van de Islam signaleert, luistert naar pleidooien voor het christelijk geloof als remedie tegen morele verloedering en de laatste der jezuieten columns aanbiedt in de kwaliteitskrant documenteert deze impliciete geloofsbekentenis. Wij zijn getuige van een bewuste casco-kerstening door afvallige wankelmoedigen. Dit verlangen naar een institutioneel ingekaderd geloof wordt ingegeven door een zorg over de onbekommerde onkerkelijkheid en vage religiositeit van de nieuwe tijdgenoten. Na de publiekelijk beleden opstand tegen christendom, kerk en clerus zijn we een nieuwe fase ingetreden. Het huidige geloofsafval komt niet langer voort uit een anti-houding. Men is tegenwoordig gewoonlijk niet eens meer kerkverlater, maar blijft eenvoudig weg uit de christelijke tempels en bedehuizen. Die onbestemde afkerigheid van de christelijke levensopvatting, weet men te combineren met een diffuse belangstelling voor voetzoolreflexologie, het geheim van de roos en het keltische erfgoed. Storend voor de agnostische pleitbezorgers van degelijke religiositeit is dat het opkomende volksgeloof maar een ratjetoe is. Geloven is oirbaar, maar dan liefst wel als degelijk doortimmerde religiositeit en niet als bijgeloof van eigen makelij. Een waarschuwing tegen het eigentijdse nihilisme had enige jaren geleden al uit de mond van de voorzitter van het Humanistisch Verbond J.F Glastra van Loon geklonken. Deze voorman van de godloochenaars maakte zich nota bene zorgen over leegstaande kerkgebouwen, in plaats er met een zucht van verlichting, tevredenheid of getemperde vreugde kennis van te nemen. Geheel in overeenstemming met de soft-theologische orientatie van de traditionele christelijke kerken, waarschuwde hij tegen de gevaren van de aantasting van het milieu, de risico's van kernbewapening en de verboden vruchten van de DNA-manipulatie. Er leeft een droom van een monsterverbond van wereldbeschouwers. De coalitie tegen de ledigheid. Met zijn redelijke humanisme behoort Glastra van Loon nog tot de gematigde vleugel der onchristelijke zingevers. De 'sacred dance' van de postmoderne zweverigheid heeft binnen het Humanistisch Verbond vaste voet aan de grond gekregen als religieus humanisme en holisme. Een open vraag is echter of die christelijke kerken nog wel als een geschikte partner beschouwd kunnen worden om wereldbeschouwelijke casco's, prefab metafysica's en in millenia beproefde riten te leveren. De kerken zijn niet alleen financieel bankroet, de religieuze instituties zälf verkeren in een nogal slechte staat van onderhoud. Een nieuwe catechismus doet daar weinig aan af. Dank zij het Tweede Vaticaanse Concilie is de katholieke kerk verlost van het orale gebruik van het kerklatijn ten gunste van onze boerse landstaal en heeft de Gregoriaanse mis moeten wijken voor de getoonzette lyriek van Huub Oosterhuis. De mystieke atmosfeer is sedertdien vervluchtigd in de RK kathedralen, kerken en kapellen. En dat terwijl nota bene in het luisterrijke priesterbedrog de kracht school van de katholieke kerk. Via de achterdeur van charismatische lekenbewegingen, dissidente poespas-priesters en reactionaire pausgezinden probeert men nog te redden wat er nog te redden valt. In RK kloosters richt men zentuinen in om de middeleeuwse contemplatieve traditie nieuw leven in te blazen. Het tot ontmoetingscentrum omgedoopte klooster van Banneux herbergt regelmatig meditatiegroepen. In het vacuum dat getrokken wordt door kerkverlating en uittreding, trachten de weinige pastores en theologen voeling met de dolende kudde zelf-zoekenden te houden. De vergrijzende clerus is panisch bezig de problematiek van reãncarnatie versus wederopstanding, Paulus en de cosmische krachten, de icoon als het beeld van het onzichtbare en de paradox van het paradigma tegen elkaar af te wegen en met elkaar te rijmen. Ook in de RK kerk blijken Shiatsu en Gestalt naar believen toegevoegd te kunnen worden aan de verlossende boodschap van het evangelie. Juist de christelijke kerken wentelen zich in de therapieân, trucjes en transcenenties van de New Age beweging. Alleen van de zijde van de evangelische sekten en streng reformatorische gemeenten komt er een principieel bezwaar. Maar op een eigenaardige manier brengt New Age in deze evangelische kerken een aspect naar voren, dat tot voor kort niet zo beaccentueerd werd: de realiteit van de Satan. Met hun eigenzinnige strijd tegen het 'satanisme' dragen de evangelischen telkens weer copy aan op de redacties der actualiteitenzenders, want de strijd tegen house, de stem van lucifer in de groeven en ritueel misbruik kenmerkt zich door kleurrijke campagnes. Intern biedt het gevecht tegen de Satan freelance-predikers en alle andere geroepenen die een offensiever christendom wensen alle ruimte. De verklaarde vijandschap tegen New Age inspireert, zij het op een dogmatische manier, het religieuze inlichtingenwerk en de Schriftgetrouwe verdediging des Geloofs. Zij het in een camouflage van de eigen doctrinaire geloofsopvatting heeft men bij de evangelischen bij tijd en wijle een scherp inzicht in de structuur van het eigentijdse heidendom. Terecht constateerde de evangelische Stichting Moria bijvoorbeeld in een van haar vele brochures: "Het is de geringe opdringerigheid die de groep van de New Age Beweging juist consolideert en de verspreiding bijna onopgemerkt voortgang doet vinden". New Age breekt zelfs baan in de traditionele protestantse kerken. Vandaar dat het in die kring nodig werd geacht om een stellingname tegenover de New Age Beweging te formuleren. De Raad voor de Zaken van Kerk en Theologie der Nederlands Hervormde Kerk, de Deputaten Kerk en Theologie der Gereformeerde Kerken in Nederland en het corresponderend lichaam van de Lutherse Kerk schreef in 1994 een rapport over New Age, dat door de gezamelijke synode van deze drie grote kerken werd bekrachtigd. Bij het lezen van deze theologische beschouwing werd men als buitenkerkelijke verrast door het ontbreken van de theologische degelijkheid die men ten onrechte met vernoemde kerken associeert. De Raad oordeelt mild dat "de nieuwe eenzijdigheden van de " weliswaar met argwaan bezien moeten worden, maar stelt echter duidelijk dat de New Age ook attendeert op zaken die aan de aandacht der christelijke kerken ontsnapt is. Wat is er eigenlijk aan het oordeel van de Raad voor de Zaken van Kerk en Theologie, de Deputaten Kerk en Theologie ontsnapt? De kommissie schrijft: "Een vraag die bij de bestudering van New Age literatuur naar boven komt is: hebben wij dit niet vaker gehoord?" En inderdaad zij gesignaleert dat "de verwoording in onze generatie is dan nieuw (begonnen in de zestiger jaren in Californiâ, en via Duitsland en Schotland overgewaaid naar ons land, maar klank en kleur hebben oude wortels. Men grijpt terug op alternatieve, ondergrondse en verketterde stromingen uit de west-europese geschiedenis." Men zou Nietzsche wederom willen nazeggen dat het bezwaar tegen de christenen toch vooral is dat zij zo slecht kunnen lezen! Commissielid Ds. Berkhof meent dat "het grootste manco" van New Age is dat het vrijwel a-politiek is. Wie het boek van Marilyn Ferguson gelezen heeft die kan weten dat het occulte fascisme van het Nieuwe Tijdsdenken door en door politiek is, en bovendien amoreel, goddeloos en inhumaan. Meer dan vijftig jaar geleden werden wij geteisterd door een godvergeten regime dat de joden wegsleepte. De hemel zij geprezen is de Nieuwe Tijd van Hitler, Himmler en Hess vroegtijdig beâindigd, mede dankzij het principiâle verzet van rechtzinnige christenen. De interne zwakte van de christelijke kerken tegenover het Kwaad, noopt om een kwestie aan te roeren die vermelding verdient, namelijk de verhouding tussen christendom en heidendom en de wereldbeschouwelijke grondslag van het nationaal-socialisme. Jan Hein Donner heeft er op gewezen dat de nazi's eigenlijk een soort wildgeworden christenen waren. Vanuit dat perspectief is het moeilijk te bepalen welke betekenis het germaanse heidendom dat de de nazi's ook aanhingen, verleend moet worden. Heidendom en christendom lijken elkaar immers uit te sluiten. Niet niet de nationaal-socialistische wereldbeschouwing. De religieuze synthese van Hitler en consorten bestond uit een katholicisme waarbij de joodse en christelijke geloofsinhoud vervangen zou worden door een herschapen germaanse cultus. De nazisme streefde, op haar eigen wijze dus een ingrijpende reformatie na, waarbij de katholieke kerk gezuiverd werd van de bijbel. Het Ersatz voor de bijbel was het zelfde metafysische rommeltje dat nu aangeboden wordt als New Age. Net als in de tijd van het corporatieve denken loopt het bedrijfsleven voorop om nieuwe formules voor het machtsdispositief te beproeven. In allerlei gedaantes manifesteert de New Age beweging zich in organisaties: lopend van spiritueel managementadvies, via meditatiecursussen voor de medewerkers tot integraal esoterisch personeelsbeleid in de vorm van het Transformatie Management. Multinationals lijken de grootste religieuze instellingen van onze tijd geworden te zijn. Het mystieke corporatisme van New Age kan ook voortbouwen op de ervaring die in de Koude Oorlog opgedaan is met het totale harmoniemodel van de Morele Herbewapening dat bijvoorbeeld het idee uitdroeg om Gods leiding in te passen in het management ten einde de goede sfeer op de werkvloer te waarborgen. Niemand minder dan gloeilampenfabrikant Frits Philips was een overtuigd aanhanger van deze anti-communistische godsdienstwaan. Tegenwoordig beschikken we evenwel over de wetenschappelijke technieken van de Transcendente Meditatie. Wat trekt managers zo aan in TM? Een folder bevat een handreiking. TM beoogt in het bedrijf "de ontwikkeling van spirituele waarden zoals innerlijk geluk, intuitie en een verruimde visie" te realiseren. "Tegelijkertijd ontwikkelt onze trainingefficientie, stressbestendigheid, alsmede een vermindering van het ziekteverzuim en verhoging van de produktiviteit." Vermoedelijk kan de opmars van de occulte manager alleen gestuit worden door nog fantastischer peptalk verkopen aan een nieuwe lichting bedrijfsleiders. Vooralsnog zal een rationele kritiek van de 'mania for the millions' haar verdere groei en ontwikkeling onverlet laten. De cirkels zullen in het koren getrokken blijven worden, net als de UFO's het zwerk zullen doen oplichten. Ongelovigen en ontnuchterde zielen moeten overwegen om zich een realistischer overlevingsstrategie te kiezen dan het bestrijden van het occultisme. Natuurlijk mag men eisen verschoond te blijven van de kleine tirannie van een esoterische waan. Dit geldt in het bijzonder voor het opleggen van een transcendente tucht en een spirituele arbeidsmoraal op de werkplek. Maar tot op heden is de vakbeweging bij het bevechten van de scheiding van het domein van de religie en de werksfeer ernstig in gebreke gebleven. Om die reden is een pleidooi op z'n plaats voor het herstel van wat in vervlogen tijden de 'autonomia' heette, de vrijstelling van religieuze verplichtingen die de katholieke kerk onder bepaalde voorwaarden aan vreemdelingen kon opleggen. Er mag betwijfeld worden of zelfs in het Westen op termijn de seculiere ordening zal blijven bestaan. In het licht van het verraad der intellectuelen aan het legioen der zingevers moet met een hernieuwde doorbraak van de krachten der duisternis gerekend worden. Mocht de scheiding van kerk en staat en overige instituties niet principieel gehandhaafd blijven, en waar nodig verder doorgevoerd, dan is het goed nnogmaals lering te trekken uit het voorbeeld van de Nieuwe Christenen. In de tijd van de Inquisitie was dat de naam van joden die gedwongen over gingen tot het christelijk geloof, maar in eigen kring gewoon hun joodse traditie trouw bleven. Als het obscurantisme het publieke domein beheerst is de rede gedwongen onder te duiken in de illegaliteit. Als we nog meer omgeven raken door de bezetenen van een occulte waan, kan het moment komen waarop wij zullen moeten kiezen voor een schijnbekering tot Nieuwe Tijdgenoot.