SPECIALE BEWEGINGSLEER

De beweging van '80 verscheen op het historische ogenblik dat de media
gećntroduceerd en geaksepteerd waren, waarna ze hun fase van totale
hegemonie betraden. Zonder er zelf erg in te hebben kwam deze beweging
buiten het bereik van de media tot bloei. Voor de opbouw van haar
strukturen had ze de media niet nodig. Haar aantrekkingskracht kon ook
door geen enkel persorgaan tot uitdrukking worden gebracht. Letterlijk
alles wat daarover gezegd en geschreven wordt, slaat de plank mis. De
"onjuistheden, insinuaties en pure leugens" die in de loop der jaren
over de kraakbeweging zijn verspreid, hadden de bedoeling haar te
sommeren een waarheid over zichzelf uit te spreken. Dat ze daar
uiteindelijk op inging, bewijst echter niets. Zodra iets
buitenmediaals wordt blootgesteld aan media, begint het iets anders te
worden. 

Kenmerkend voor het Vrije Westen van na de Tweede Wereldoorlog is het
verdwijnen van de massa die op straat leeft en zich plotseling kan
formeren tot een geheel dat aktief gaat optreden. Vanaf het ontstaan
van de moderne stad hadden er overal op straat massa's mensen
rondgehangen. Zij werden afwisselend opgezweept of in toom gehouden
door ze te gebruiken als dragers van het maatschappelijke imaginaire,
hetzij in de vorm van revolutionair, hetzij als volks subjekt. Dit
gevaar van de massa als fascistische horde of kommunistisch
proletariaat wordt nu door de demokratische gemeenschap uitgebannen
door de universele invoering van de media die in de oorlog waren
ontwikkeld: het autoverkeer en de televisie. Vanaf de jaren '50 wordt
de kollektieve fantasie afgewend van de historische opgaves binnen de
stedelijke ambiance en gericht op het massaverkeer op de snelwegen
buiten de stad, waar ieder individu zijn ruimteverlangen kan uitleven.
Het wordt de mensenmenigtes op straat afgeleerd zich te zien als een
groep die de mogelijkheid heeft zelfstandig te handelen. 
De voetgangers zijn deel geworden van een verkeersstroom die niet mag
vastlopen en moet blijven cirkuleren. Het individu beweegt zich als
een enkelvoudig deeltje door deze stroom. De ander wordt hindernis in
plaats van potentiāle medestander: op straat vinden geen ontmoetingen
meer plaats. Het ideaal van de vrije cirkulatie krijgt bovendien een
vektor toegewezen in de gedaante van de automobiliteit. Het
gereguleerde verkeer wijst de stroom een richting. Deze biedt de
afzonderlijke verkeersdeelnemer de zekerheid deel te zijn van een
gezamenlijk projekt: de verovering van de ruimte, bewegingsvrijheid
zonder obstakel. Wanneer men heeft plaatsgenomen in de kabine,
verliezen de overige weggebruikers hun realiteit als mensen die in
staat zijn tot van alles. Zij gaan op in de enige resterende
werkelijkheid, die van het verkeer als doorgaande beweging. In beide
gevallen, te voet en in het voertuig, wordt de massa door zichzelf
niet meer als massa waargenomen, maar als medium voor het transport
van a naar b.
De free flow of information op de televisie transformeert de
werkelijkheid nog een stap verder. Met de invoering van de beeldbuis
wordt de verdwenen reāle massa van straat- en weggebruikers vervangen
door de imaginaire massa van de medekijkers. Om te kunnen funktioneren
moet de televisie op twee niveaus een denkbeeldige werkelijkheid
oproepen. Enerzijds vraagt ze aan de kijkers een realiteit achter het
beeldscherm te veronderstellen, anderzijds dient men zich als deel te
zien van een publiek dat in iedere huiskamer is ingeschakeld. In de
imaginaire massa wordt de ander meegedacht, terwijl bij de reāle massa
de ander wordt meegesleept. 
Toen de beweging van '68 de reāle massa als potentieel revolutionair
subjekt herontdekte, ging ze ervan uit dat deze nog steeds bestond. Ze
moest konstateren dat, voor zover er nog sprake is van massavorming,
die alleen verschijnt in de gedaante van filemeldingen en kijkcijfers.
Deze imaginaire massa werd benoemd als konsumptiemaatschappij,
waartegen ze vervolgens te strijde trok met bewustzijnsveranderende
middelen, van mentaliteitsaantasting tot bomaanslag. Daarbij schakelde
ze de t.v. in voor een fenomeen dat nog dateerde uit het
krantentijdperk: de met het oog op de persmuskieten opgevoerde daad,
die tot media-event moet worden.
Toch kwam ook in de sixties de reāle massa een paar keer aan het
oppervlak van de geschiedenis. Er zijn momenten waarop een menigte, of
dat nu arbeiders zijn of toevallige voorbijgangers, zich zonder
voorbedachte rade overvallen ziet door een wil. Deze wil uit zich in
de konstatering dat er ergens op gewacht wordt. Als het teken gegeven
is, weten we waarop: de gebeurtenis die door de menigte wordt
aangericht om in een keer van haar wil af te komen. Deze gebeurtenis
kan zijn voorbereid of uitgedacht, maar kenmerkt zich erdoor dat, na
een initiārende handeling, een kettingreaktie op gang komt die alle
oorspronkelijke bedoelingen te buiten gaat. Eerst wordt de gebeurtenis
aangericht en vervolgens neemt ze het over van de akteurs. Het
gebruikelijke boomdiagram van oorzaak en gevolg wordt dan abrupt
vervangen door een kausaliteitenkarousel van voorvallen en verhalen
waarin oorzaak en gevolg uitwisselbaar blijken. De gebeurtenis krijgt
aldus een fataal karakter, ze zal z¢ verlopen en niet anders, ze is
eenmalig, lokaal, extatisch. In de gebeurtenis vindt een verdichting
van de tijd plaats, ze krijgt een intensiteit die verleden en toekomst
in het niet doet verzinken. Ze verschijnt als inbreuk van het heden in
het onbenullige voortschrijden van de geschiedenis. Ze is een
onvoorziene terugkeer van een vroegere werkelijkheid, die daardoor als
oerwerkelijkheid wordt ervaren. De algehele chaos tijdens een
straatrel wordt door de massa beleefd als een elementaire realiteit
die, onafhankelijk van het verloop van het civilisatieproces of de
stand van de technologische kultuur, onverwoestbaar aktueel blijkt.
Tijdens zo'n gebeurtenis vindt de ontmoeting plaats tussen de
vreemdelingen die de stad bevolken. De massa, die als verkeersstroom
voor zichzelf onzichtbaar was geworden, herkent zich opnieuw en
reageert als zodanig: ze hervindt haar realiteit in een konkrete
gestalte. De individuān die, naar Canetti, in de massa hun
aanrakingsvrees overwinnen, komen elkaar als lichamen tegen en omarmen
die ervaring opeens. En dat terwijl in de dagelijkse orde de ander
alleen nog een beeld was, een verzameling reklameboodschappen omtrent
lifestyle, status, seksualiteit, subkultuur. De akkumulatie van
kenmerken die eenieder van zichzelf maakt, verliest stante pede haar
disciplinerende impakt. De ontmoeting is een gebeurtenis zonder nadere
kennismaking. Men loopt elkaar gewoon tegen het lijf en de energie die
deze botsing vrijmaakt geeft een richting aan het verdere verloop.
Anderen van wie je het bestaan nooit bevroedde, verklaren zich
ongevraagd solidair met je akties en doen door hun extreme normaliteit
nog een schepje bovenop de rariteit van de hele situatie. Hoe
uitzonderlijk de aangerichte schade ook is in de verhalen die later de
ronde doen, de konkrete voorvallen zijn minder duurzaam dan de
uiteindelijke verbazing hoe dit in godsnaam heeft kunnen gebeuren. De
kettingreaktie overtrof iedere initiārende handeling. De verwondering
hierover kan verhard worden tot een nostalgische houding, die eist dat
de onvoorstelbaar geworden gebeurtenissen uit de goeie ouwe tijd niet
opnieuw zullen plaatsvinden. Maar ze kan ook worden omgevormd tot de
schittering van de belofte, dat het avontuur opnieuw beleefd kan
worden, dat dezelfde gebeurtenis nogmaals te ensceneren is, van begin
tot einde, maar dan door onszelf. 

De audiovisuele media zijn verkeersmiddelen als alle andere. Ze
produceren, net als trein, auto en vliegtuig, bewegende beelden van
een buitenwereld waar we geen rechtstreeks kontakt mee maken. De weg-
en beeldschermgebruikers worden, opgesloten in komfortabele kabine of
salon, met zo'n daverende kracht ingeschakeld op de versnelde beelden,
dat deze zich aan hen voordoen als een unieke, individuele
kijkervaring. Gezeten op de troon van waar af ze de wereld kunnen
overzien, wordt hun wereldbeeld tot verstrooiing gebracht doordat het
kamerastandpunt voortdurend verandert. Het vraagt een grondige
scholing hen ervan te doordringen dat er meer verkeersdeelnemers zijn,
waarmee rekening dient te worden gehouden. De werkelijkheid keert
alleen terug in geval van een katastrofe: botsing, storing of
stroomuitval. Voor de rest is alles imaginair op de buis of de
voorruit, niet onwaar of onwerkelijk, maar autonoom. In het
televisiebeeld is de reāle massa niet verdwenen, maar gedegradeerd tot
publiek dat vertoond wordt als dekor van het mediaspektakel, om het
werkelijkheidseffekt daarvan te versterken. Wordt dat publiek
weggelaten, bij overstroming of brand, dan komt het een dag na de
event spontaan opdraven om zijn bestaansrecht op te eisen in zijn
hoedanigheid van rampentoeristen. 
De media jagen op de gebeurtenis die door een echte massa wordt
meegemaakt, om haar onder te brengen in een scenario waar de massa
zelf geen grip op heeft: de media-event. Het werkelijkheidsgehalte van
de oorspronkelijke gebeurtenis verschijnt daarin als het
amusementsgehalte van het spektakel, dat geen ander doel heeft dan de
kijkers ingeschakeld te houden. De media-event is geregisseerd nieuws,
ze kan altijd anders verlopen dan voorzien was, afhankelijk van de
aanwezige kamera's. Ze is eindeloos herhaalbaar, desnoods in slow-
motion. Ze is globaal, wereldwijd te ontvangen. Ze heeft geen
exklusieve band met de plek waar ze plaatsvindt, ze kent de lokale
ervaring niet. Er vindt geen kettingreaktie van voorvallen plaats, die
naar alle kanten vertakken om uiteindelijk rond te gaan tollen. In de
media-event komt een stroom items op gang, die zich allengs samenbalt
in ĒĒn enkel beeld, dat als symbool gaat fungeren. Waar de gebeurtenis
een extatisch karakter krijgt, blijft de uitstraling van de media-
event beperkt tot de uitzending zelf. Ze is geen verdichting van de
tijd, maar streeft naar een permanente aktualiteit. Voor zover ze
ergens toe leidt, zijn dat volgende mediaspektakels. Het
aantrekkelijke is dat ze voor de kijkers volstrekt konsekwentieloos
is, "risiko maar met komfort". Ze ontleent haar impakt niet aan de
aanval van het heden op de overige tijd, maar aan haar ogenblikkelijke
alomtegenwoordigheid, de garantie dat ze overal te ontvangen is en dat
er ook werkelijk naar gekeken wordt. Zonder kijkers geen media-event;
de imaginaire massa van de mensen thuis verleent wat anders gewoon
nieuws was gebleven, haar feestelijke karakter. Zonder dit mediamieke
extra krijgt de kijker meteen het gevoel op het verkeerde kanaal te
zijn afgestemd.
De media vormen de ruimte waarin de imaginaire massa tevoorschijn
wordt geroepen. Terwijl iedereen individueel bezig is met z'n eigen
mediakonsumptie, dragen de media de ideologie van het kontakt uit. Ze
bieden vrijblijvende informatie over de wereld zoals zij die in beeld
brengen, verbeelding in plaats van verbinding. De media zijn niet uit
op kommunikatie, maar op alienatie. Ze zijn in staat van het gewoonste
voorval een vreemde voorstelling te maken, door de plek van het item
om te toveren tot lokatie. Maar wanneer het publiek zo'n media-event
de rug toekeert en naar de kamera gaat zwaaien, wordt dit gecensureerd
met een ogenblikkelijke beeldzwenking, omdat interaktie met de media
het werkelijkheidseffekt verstoort. Het kontakt dat de media tot stand
brengen is per definitie gemediatiseerd en dus nooit meer dan een
kennismaking, een uitstorting van gegevens. In de media kunnen we met
alles en iedereen kennismaken, maar ontmoeten is er niet bij. De
ontmoeting parasiteert immers alleen op de informatie-uitwisseling,
zelf vindt ze op een ander niveau plaats, in de schaduw van de
kommunikatie. De ontmoeting is datavrij, dat verleent haar haar
onvoorstelbaarheid, ontoegankelijkheid. Ze is botsing, verstoring van
het alledaagse bestaan, vernietiging van nostalgie en beloftes, ze
gebeurt, opeens, direkt. "This meeting will not be televised."

Het materiaal dat de bewegingsleer kreeg toegespeeld, heeft betrekking
op het kraken in Nederland gedurende de laatste tien, twaalf jaar. Het
kenmerkende daarvan was dat het zich koppig probeerde te onttrekken
aan het decennium waarvan het ongewild en onvermijdelijk deel was. Het
mirakel van de kraakbewegers was dat ze, op de drempel van het
mediatijdperk, erin slaagden om zich over te geven aan een
buitenmediale realiteit en de herinnering daaraan in stand hielden, in
een tijd waarin dat niveau van de werkelijkheid allang verdwenen
hoorde te zijn. 
Oorspronkelijk was kraken niet meer dan het openbreken van een deur.
Het betrekken van woonruimte zonder de benodigde vergunningen werd
beschouwd als een vrij normale daad. Het gebeurde in familie- of
burenverband en baarde weinig opzien omdat het al in de jaren '60
gebeurde, en volgens sommigen nog eerder, in '45 al. Niemand deed er
opgewonden over, behalve de toekomstige bewoners van het pand. Er kwam
geen politie of massajournalistiek aan te pas. Meestal trad de rust al
snel weer in.
Ook toen eind jaren '70 een verandering optrad, doordat mensen zonder
direkte relaties in of met de buurt begonnen te kraken, bleef dat
weinig opzienbarend. Al werden er soms 50 slooppanden in een paar
maanden opengebroken en opnieuw voor bewoning opgeknapt, dan nog kon
de pers zich daarover niet opwinden. Deze had geen belangstelling voor
de krakers en omgekeerd idem dito. Voor zover krakers in een buurt aan
publiciteit deden, bestond dat uit zelf gestencilde informatie en
posters. Kraken stelde niets voor, het presenteerde zich niet als
sociaal protest dat om aandacht bedelde. Het was geen verzet, strijd
of reaktie, maar het begin van iets nieuws: het inzicht dat, los van
het politieke geloof in de regelgeving, konkrete problemen praktisch
kunnen worden opgelost. Deze shock maakte een ware hang naar de
gebeurtenis los, onder het motto: "van het een komt het ander".
Het doorspreken van de kraak, de voorbereiding en uitvoering daarvan,
het aansluiten van de telefoon voor de sneeuwbal, het gezamenlijk
klussen en tegenhouden van dwarse agenten of huisbazen - dat alles was
deel van zo'n gebeurtenis: een trage, onoverzichtelijke, zich allengs
versnellende reeks ontmoetingen met mensen waar je niet meer van te
weten kwam, dan dat ze zouden opdraven indien dat nodig was. Deze
onvoorziene samenkomsten maakten de energie los waarmee de hang naar
de gebeurtenis werd omgezet in daden. De ontmoeting gaf de zekerheid
dat je bijna alles kon maken: "Kraakmaarraak." Wanneer je de zaak
volledig in de puin had laten draaien, kon je altijd bellen voor de
bescherming die de ander biedt voor de shit die je zelf aanricht. Het
aura dat men gezamenlijk om zich had opgetrokken, leverde het
triomfantelijke gevoel een gebeurtenis te kunnen overleven. Dit aura
bestond uit de potentiāle massa van de medekrakers, de optelsom der
bereidwilligen, die bij bepaalde exklusieve gelegenheden verscheen als
een reāle massa die voor de deur stond te wachten op mot.
In de rel wordt het langzame verloop van de gebeurtenis van het kraken
in een buurtje versneld afgedraaid. De keten van incidenten aan het
begin van het openluchtspel moesten stuk voor stuk worden aangericht
om de zaak gaande te houden, maar wanneer de kettingreaktie dan op
gang komt, verdicht de tijd zich tot een reeks fragmenten van maximale
intensiteit. Dit moment ontstond wanneer de potentiāle massa van
krakers op straat verscheen voor een demonstratie of (her)kraak en
daar spontaan overging in een open massa, waar iedere omstander
aansluiting bij kon vinden. De rel overviel ook de media-autoriteiten,
zij konden alleen achter de feiten aanhollen waardoor de relschoppers
vooruit werden gedreven. Deze rel is soeverein, want niet aangericht
voor het oog van de media, hij streeft geen propagandistische
doeleinden na, is niet tegen bazen of staat gericht, maar giert de
straat over om zichzelfs wille en laat zijn deelnemers uiteindelijk
achter in de vrijheid van de verbazing en de huiver van de paniek. Na
afloop gaat men naar het journaal kijken en worden de kranten
nageslagen op de mooie plaatjes. De verslagen en kommentaren werden
niet overgeslagen, maar waren gesteld in een taal die er gewoon
helemaal niets mee te maken had: "verharding", "vervreemding van
progressieve mensen", "toekomst van de rechtsstaat",
"marginalisering". Er kwam ook geen debat op gang met de
goedbedoelende "linkse pers", omdat deze het "krakersoproer" bleef
zien door de bril van hun eigen verleden. De gebeurtenis, aan het oog
onttrokken door de mediale wolk, wordt hiermee vastgelegd in beelden
en verhalen die nog jaren mee zullen gaan. De oorspronkelijke daden
treden aldus het imaginaire stadium in.
In het vakuÅm tussen gebeurtenis en beeldverhaal ontstaat het
bewegingsgevoel. Deze gedeelde gewaarwording balanceert op de grens
tussen een buiten-mediale, onoverdraagbare ervaring en het besef dat
ook dit ongehoorde gebeuren onvermijdelijk zal worden ingeschreven in
het journalistieke vertoog. Het is het gevoel dat de zaak in beweging
is gezet, zonder dat duidelijk is wat die zaak is en welke richting ze
heeft. Het is de ongewisheid over de reikwijdte van de belevenissen,
over de omvang van de schade die is aangericht in het burgerlijk
bewustzijn. Maar ook hoort er het pijnlijke voorgevoel bij, dat men
een beweging is geworden, dat er een halt is toegeroepen aan de groei
van de open massa, waarvan de omvang meetbaar aan het worden is voor
polities en opiniepijlers. Tegen deze gang van de geschiedenis wordt
ingegaan door volgende demo's te plannen, door de omstandigheden te
kreāren waarin de kettingreaktie opnieuw op gang kan komen, door de
bereidheid zich te laten meeslepen door een keten van incidenten die
onvoorziene kanten op gaat. Komende gebeurtenissen krijgen daardoor
antimediale trekjes. Ze zullen zich zoveel mogelijk pogen te
onttrekken aan het filmoog, of zich er op het moment supräme geen ene
moer van aantrekken. Kamera's worden geassocieerd met stillen en
bewijsmateriaal en dienen daarom bij de action gecut te worden.

Maar het verlangen de reāle massa opnieuw te zien groeien kan ook
reden zijn om de fokus op de imaginaire massa te richten. Deze werd
indertijd benoemd als "de publieke opinie" die niet mocht worden
afgestoten met al te ruwe beelden. Anders zouden "de sympathisanten"
thuisblijven of zich zelfs "tegen ons" keren. Deze attentheid om de
instemming van de reāel veronderstelde bevolking vast te houden,
verschoof al doende naar de zorg om de belangstelling van de
pl/raatjesmakers zelf. Deze waren langzaam maar zeker ook oude
bekenden geworden. Tegelijkertijd begon de notie van de publieke
opinie te vervagen. Het begrip viel ongemerkt samen met wat tot dan
"de pers" heette en zou uiteindelijk "de media" als zodanig worden. De
media bestaan niet zozeer uit een verzameling perskontakten, maar
vormen eerder de onbewuste wetenschap, dat de beeld- en geluiddragers
alleen worden aangezet indien de gebeurtenissen voldoende mediageniek
worden geānsceneerd. De media werden daardoor een blok, een notie in
enkelvoud. De media is het besef dat alles geregistreerd wordt, maar
dat slechts enkele fragmenten items zullen worden. 
Vanuit het bewegingsgevoel was men in eerste instantie achterdochtig
over de pijlsnelle introduktie van de betiteling "kraakbeweging" in de
media, naar analogie met arbeiders, studenten, vrouwen en milieu. De
vrees bestond dat men met het gebruik van het begrip verplicht zou
worden om richting, omvang en substantie te geven aan het eigen
gekloot, terwijl het nog maar net begonnen was. Aanvankelijk werd
scherp onderkend dat het ĒĒn-lichaam suggererende begrip een
imaginaire grootheid was, waarvan de onzinnigheid nog het scherpst
werd bewezen door de bewering dat je er lid van kon worden. Duidelijk
was ook dat "de kraakbeweging" een gesloten subkultuur moest zijn,
bedoeld om anderen af te schrikken, en dus uiteindelijk onderdeel van
de perskampagne ter "kriminalisering van krakers". Wanneer men zich
gedwongen zag in Newsspeak te spreken, was men er zeer op gespitst het
woord te vermijden en ondertekende men liever met bijvoorbeeld "de
verzamelde Amsterdamse kraakgroepen" die zich richtten "Aan Alle
Amsterdamse Mensen". Mensen die "namens de kraakbeweging" of over "de
krakersbeweging" spraken, vielen direkt door de mand. Dit soort
woorden werd alleen ironisch gebruikt. 
Maar het is onvermijdelijk dat op een gegeven moment een bepaald
patroon wordt ontdekt in de eigen gedragingen. Ze volgen elkaar niet
alleen op, maar interfereren ook. Kennis omtrent politiemethoden en de
mentaliteit van nieuwsvergaarders speelt daarbij een even belangrijke
rol als de opgedane buurtervaringen, relvaardigheden, kennis van de
stadsplattegrond en organisatiestrukturen. Op het moment dat dit soort
wetmatigheden worden ontdekt, ontstaat een referentatiekader waarin
toekomstige "axies" a priori worden ingeschat op hun haalbaarheid en
de mate van gelazer die je ermee over je afroept. Langzaam maar zeker
krijgen de eigen aktiviteiten aldus een doel opgelegd en wordt het
diffuse geheel waarbinnen men operereert een substantie gegeven, die
uitkristalliseren in een gedragskode. In amper een jaargetijde had men
een staat van dienst opgedaan waarvoor, als er geen verdichting van de
tijd was opgetreden, bij wijze van spreken jaren moeizaam geploeterd
had moeten worden. Al die elementen bij elkaar opgeteld werden allengs
ook in het eigen taalgebruik gelijkgesteld aan "de kraakbeweging".
Deze beoogt het konserveren van de gedragskodes en voorkomt dat men
ooit nog kan verdwijnen. De kraakbeweging ontstaat als krakers niet
meer overvallen worden door een wil tot gebeurtenissen, maar ervoor
kiezen "door te gaan". Dat wordt het doel.

In het Nederland van de jaren '80 wordt het beeld dat de pers van haar
eigen eindprodukt heeft, integraal deel van de aangeboden informatie.
De relativiteitstheorie vindt algemeen ingang in de media: door
waarneming verandert de werkelijkheid. De media ziet zich niet langer
als een spiegel van de werkelijkheid of als de waarheid achter de
publieke opinie. De perspersoonlijkheden, die zichzelf met al hun
technische prothesen steeds professioneler in beeld schuiven,
gebruiken de media om het publiek duidelijk te maken dat nieuws een
produkt is. We krijgen elke dag te horen en te zien dat de media net
als andere waren wordt vervaardigd volgens industrieāl/kreatief
procedĒ. De waarde van het produkt wordt ingeschat aan de hand van
zijn snelheid, uniciteit, esthetische en apocalyptische kwaliteiten -
kortweg zijn aktualiteit - en bewezen door de kijkcijfers - zijn
amusementswaarde. Wil een gebeurtenis in de media verschijnen, dan zal
ze aan deze eisen moeten voldoen. 
De krakers die verzeild raakten in een reeks al dan niet spektakulaire
gebeurtenissen, hadden die aan den lijve ervaren en wisten dat alles
wat er in de media over vertoond werd bedrog was - en dat er systeem
in die gekte zat. Het eisenpakket dat de media zichzelf aan het
opleggen was, werd intućtief aangevoeld als de regels waaraan
registraties moesten voldoen om nieuws te worden. Met die regels was
een spel te spelen, bijvoorbeeld om gezag en orde te kakken te zetten.
Die hanteerde zelf immers ook de media als aanvalwapen. En de
mediastenkaste vond het prachtig zo belangrijk te worden gevonden. De
reāle massa die ooit op straat de beest had uitgehangen, werd een
imaginaire faktor waarmee te rekenen was in politiek, media en
kraakkafĒ. De coming-out van de media verliep in wisselwerking met de
intrede van de aktievoerders in de mediawerkelijkheid. Door de
persagentschappen vooraf op de hoogte te stellen van op handen zijnde
gebeurtenissen, kon de garantie worden verkregen dat de reporters ook
op tijd op lokatie zouden zijn. Die stelden daar de eis tegenover dat
er mediamieke beelden geschoten konden worden. De kode voor korrekt
krakersgedrag, die na de verdichte tijd van de eerste gebeurtenissen
was uitgemond in de notie van "de kraakbeweging", begon samen te
vallen met de kode voor korrekt mediaoptreden. 
Het voor mediale toepassing aan te richten voorval is de aktie. Deze
wordt opgevoerd voor een imaginair publiek dat over de schouders van
de persagenten meekijkt. Waar de rel bezit neemt van de ruimte waar ze
doorheen raast, is de aktie een kleine explosie in de leegte van de
normaliteit. Ontbreekt de mediale schittering, dan wordt het al snel
een pijnlijk genante vertoning. Dit betekent overigens nadrukkelijk
niet dat de akties "soft" werden gehouden. Om nog te kunnen
doordringen in het overvoerde mediale bewustzijn van de kijkertjes
thuis, meenden de aktievoerders dat hun daden steeds direkter en
materiāler moesten worden, of de schijn wekken dat te zijn. De "harde
aktie" werd het handelsmerk van de kraakbeweging, de effektiviteit
ervan was af te meten aan de veroverde mediaminuten. De free publicity
voor de eigen aktiestijl had als onvermijdelijke spin-off, dat
bijvoorbeeld het kraken een toeristische attraktie werd die in
wereldpers, gemeentepropaganda en reisfolders verscheen.
Allengs ontstond een merkwaardige afstand tussen het alledaagse kraken
en de media-event waarvoor de aktie de beelden leverde. Ook als je de
hele dag bezig was geweest, stond je daar thuis bij het eten weer
buiten. Je was dan zelf opeens deel van de imaginaire massa waarop je
heftige aktie gericht was geweest. De mediale ruimte was elders, daar
ging je heen, op de fiets. Zo men zich deel voelde van "de
kraakbeweging", werd die door de beeldvorming die ze over zich afriep,
zelf imaginair. 
Dit was het moment waarop de afhakers opdoken, die radikaal toegaven
aan het verlangen definitief van het toneel te verdwijnen. Een tweede
groep werd gevormd door de aanhangers van de doorgaansgedachte, die
meenden een volgende gedaante te kunnen aannemen door de ontstane
strukturen te veranderen en te gebruiken voor iets anders. Daartoe
werden onder het motto: "Kraken is meer dan wonen alleen" een diverse
verzameling aktiethema's gelanceerd, die toevallige solidariteiten een
institutioneler kader moesten geven. Dit was ook gericht tegen de aan
het begrip kraakbeweging inherente teneur, om zichzelf als
revolutionair blok oude stijl te zien. Van begin af aan was er
namelijk een zwarte helmen brigade geweest die meende de strijd te
hebben aangebonden met de stedelijke sociaal-demokratie. Ze gebruikte
panden en loslopende figuren instrumenteel voor dit hogere doel, dat
ze door anderen nooit ter diskussie liet stellen. Tenslotte was er nog
een groep bezig om, buiten de loop der gebeurtenissen, op oude voet
strukturen de grond uit te stampen door in nieuwe buurten
kraakspreekuren te starten, panden te betrekken, aktietjes te voeren.
Allengs bleek de struktuur van panden en buurten hierdoor te worden
omgevormd tot een kollektie van elkaar aantrekkende en afstotende
scenes. Toen deze uiteindelijk benoemd werd als "de beweging" voltrok
zich hetzelfde mechanisme van introduktie en afwijzing, akseptatie en
overname als bij de term "kraakbeweging". Met de beweging, eenmaal op
gang, kon niet meer worden gestopt.

De beweging is de herinnering aan de gebeurtenis. Ze is geen optelsom
van avontuurtjes en groepen, maar een beeld, reflektie of
interpretatie van het voorafgaande, zowel bij de bewegers zelf als bij
buitenstaanders. Die beeldvorming is per definitie gemediatiseerd, of
dat nu in "eigen" of "burgerlijke" geschiedschrijving plaatsvindt. De
groep die wordt meegesleurd in de gebeurtenissen en elkaar daarin
ontmoet, weet dat de media daarover louter onzin melden. Wie, om wat
voor legitieme reden dan ook, te laat komt opdagen en genoegen moet
nemen met de beelden en verhalen, denkt al te makkelijk dat die nog
waar zijn ook. Terwijl de eerste groep krakers overvallen was door de
gebeurtenissen, meenden de laatkomers dat ze georganiseerd waren door
deze eerstelingen. De inhoud van de sterke verhalen zou het resultaat
zijn geweest van de politieke ideologie, die in "de beweging" was
overgebleven als een soort residu van de gebeurtenissen. Deze rest zou
de bron zijn geweest waaruit het voorgaande tevoorschijn was gekomen. 
De tweede en volgende generaties krakers troffen een verzameling
selfmade wetsovertreders aan die middenin de fase van scene-vorming
zat. De kraakbeweging was allang een imaginaire massa geworden, waar
men alsnog aansluiting bij dacht te kunnen vinden, terwijl ze zich
alweer had omgevormd tot een "beweging", die met heel andere dingen
bezig was. Van een reāle massa en een verdichting van de tijd was bij
de oude garde allang geen sprake meer. De akties die per scene gedaan
werden gingen geen onderlinge wisselwerking meer aan; zelfs op nachten
met een enorme opeenhoping van partikuliere initiatieven begonnen die
elkaar niet te versterken, maar bleven net als de scenes naast elkaar
bestaan. Hoogstens leverden ze een dag later verbazing op over het
feit dat er blijkbaar meer mensen waren met dezelfde duistere hobby.
De wisselwerking die men zocht was die met de media, niet die met de
ander. De reāle massa die zomaar kan aangroeien was iets onbekends en
griezeligs geworden, een herinnering die werd opgehaald als de
diskussie over "verbreding", waarin de nostalgie gesublimeerd moest
worden tot bewegingsverlangen. De solidariteit, die ooit net als de
gebeurtenis over je heen kwam, moest nu opeens kunstmatig worden
opgewekt door aktiethema's te nemen waar iedereen het sowieso mee eens
was (fascisme, racisme, seksisme). Nieuwe initiatieven komen niet
verder dan een remix van goede bekenden en oude kontakten. 
Zoals de beweging de herinnering aan een avontuur is, is de scene de
herinnering aan de ontmoeting. Deze wordt achteraf toegeschreven aan
een gedeelde levensstijl, en de scene wordt het plateau voor de
spektakulaire opvoering daarvan. Door het gebruik van het woord
"beweging", wordt een groter verband en een historische kontinućteit
gesuggereerd, die de gedragskode van de scene legitimeert en
blokkeert. Als levensstijl pur sang zou ze het verleden echter niet
nodig hoeven hebben, ze zou kunnen schitteren in de extatische
beleving van haar verschijningsvorm. Maar de bewegingsscene kan zich
niet los zien van het kraakverleden, omdat ze met het dilemma zit dat
de kraakbeweging nooit haar eigen einde heeft willen traceren, of
ensceneren. De scene slaagt er niet meer in onbeschaamd het heden
overhoop te gooien, de ballast der historie maakt haar ongevoelig voor
de heersende omstandigheden van het nu. De scene blijft wachten op de
ontmoeting en de gebeurtenis. Om de herinnering en de belofte daaraan
in stand te houden wordt na moeizame herenigingsgesprekken en
maandenlange voorbereidingen nog wel eens meegedaan aan "middelgrote
akties" in verenigingsverband. Als er een gebeurtenis plaatsvindt,
overvalt deze ook de scenes als een natuurramp. Zo'n katastrofale rel
wordt eigenlijk alleen nog ontketend door absolute beginners die
dolenthousiast materiaal aandragen voor iets totaal onbekends. 

De media kent de metamorfose niet. Ze konstrueert en distribueert
identiteiten aan de lopende band en verplicht eenieder die met haar
kontakt maakt z'n papieren te laten zien. Ze daagt haar gebruikers van
serie tot showquiz uit zich te spiegelen in het beeldscherm. Het
klassieke model waarin ieder individu maatschappelijk te plaatsen was
aan de hand van arbeid en seks, heeft zij vervangen door de
identiteitenmarkt, waarop je alles mag zijn wat je wilt, als je maar
iets bent en dat laat merken ook. Aktievoerders kregen in de loop der
tijd door dat je niet permanent aktueel kunt blijven, maar dat je wel
in de media kunt terugkeren, als je je maar keer op keer presenteerde
onder een andere naam en organisatievorm. De ongrijpbaarheid voor pers
en politie werd bereikt door de medianorm van naam en bedoeling tegen
zichzelf uit te spelen. Daardoor werd het ook steeds minder lukratief
als kraakbeweging te verschijnen, hoezeer men die in eigen kring ook
trouw bleef. Deze wil om imaginair te worden resulteerde in een kennis
omtrent mediamachinaties, die een tweede natuur werd, een automatisme
waarin de aktie pas bestaat als ze een item is geweest. De intrede in
de mediale ruimte onder verwaarlozing van het buitenmediale,
resulteerde in het vergeten van de mogelijkheid van een metamorfose,
waar zonder bedenkingen op was ingegaan door krakers uit de begintijd.
Men kan bewust en gewild overschakelen van de ene identiteit op de
andere. Maar de metamorfose heeft niets met wil of bewustzijn te
maken, met een keuze uit meerdere aanbiedingen. De
gedaanteverwisseling is mogelijk wanneer men op het juiste moment de
leegte ingaat om elders als iets anders te verschijnen, terwijl niet
vaststaat wat dat is. Het medium van de metamorfose is het lichaam, de
materie zelf, en niet alleen maar het beeld daarvan, ofwel de
identiteit. Zo verandert het individu bijvoorbeeld in een massamens
door een omslag van de aanrakingsvrees, door een plotselinge erkenning
en waardering van het eigen en de andere lichamen, door het uitwissen
van de wil en de persoonlijke biografie. De wil tot verandering is
niet voldoende voor een gedaantewisseling, het proces eenmaal op gang
krijgt een eigen tempo, neemt een wending en voert je mee. De
metamorfose maakt kortsluiting met de werkelijkheid en geeft haar
daardoor een maximale intensiteit. De ontmoeting tijdens de
gebeurtenis is het moment van de wending. Door de opeenvolging van
beelden en identiteiten in de media als enige werkelijkheid te
aksepteren, verloor het aktievoerende deel van de natie de potentie om
van het toneel te verdwijnen en op te gaan in het proces van
onvoorzienbare gedaanteveranderingen.
De bewegingsleer buigt zich over dit raadsel van de verschijningen en
verdwijningen in de buitenmediale realiteit. Bewegingsleer is zowel
een bril als een boek en presenteert uitgestelde inzichten zonder zich
af te vragen wat het nut ervan is. Ze is er niet op uit alle verhalen
op te duiken. Over sommige gebeurtenissen is al zoveel geschreven.
Maar haar selektie is geen kwaliteitsbeoordeling. De bewegingsleer
zoekt in het materiaal, dat zij dankbaar in ontvangst heeft mogen
nemen, de momenten waarop de wetmatigheden zich manifesteren. De rest
is geschiedenis. 
INHOUD

Woord vooraf

Speciale bewegingsleer
de konstitutie van de kraakbeweging

Oorspronkelijk kraken
het wonder van de lokale ruimtevaart 

Groote Keyser en Vogelstruys
in de ban van het pand

Eenmaal in beweging...
de doorgaan-gedachte

Hans Kok en de dood
de geheime verdwijning

De dijk van Kedichem
paniek in vereniging 

Een rel uit de hemel
de nacht van de Mariānburcht

Sloop-nieuwbouw in eigen kring
de kraakbeweging vaart uit

Algemene bewegingsleer
op zoek naar een baan in de ruimte

slotopmerking door Johan Sjerpstra