OORSPRONKELIJK KRAKEN

Uit de anonimiteit van de stad is een adres tevoorschijn gekomen.
Opeens verliest het onbestemde pand z'n onopvallendheid. Het besluit
is genomen. We gaan kraken. Dan verschijnen de heroān en wordt
duidelijk waar je al die jaren op hebt zitten wachten. Zij zijn al
opgenomen in de andere werkelijkheid en helpen een handje bij de
oversteek. Hun vanzelfsprekende doe-het-zelf houding is na te lezen in
de handleiding die bij het kraakspreekuur verkrijgbaar is. 
De groep die klaar stond om al krakend binnen te treden in de
schaduwwerkelijkheid, zag deze figuren opduiken in de gedaante van de
klussers, iedere buurt had er wel een paar. Zij wisten hoe je een deur
openbrak, gas, water, elektra aanlegde, een pand barrikadeerde, wat je
tegen een tierende klerenkast of buurvrouw moest zeggen, of te doen
had in geval van knuppelende platte petten. Zij haalden verhalen op
over onvoorstelbaar woeste gebeurtenissen uit verre voortijden. Zij
hadden kennis, gereedschap. Zij wisten wat je kon maken. De heroān
zagen kraken niet als protestaktie, maar leerden dat het pand alleen
gekraakt diende te worden voor onmiddellijke ingebruikname. Na een
paar dagen verdwenen ze weer. 
Soms gebeurde hierna niets meer, liep kraken af met huiselijkheid,
huurkontrakt, woonvergunning. Maar voor hetzelfde geld werd het een
ongewisse reis die dwars door het curriculum vitae heensneed. Radikale
naćviteit, aanpakken en geen gezeik, agressieve onschuld, de toekomst
overboord, aktuele verontwaardiging, geen enkel benul van de wet,
ongeloof in hun geweld... De verkenning van de ruimte buiten de
bestaande orde kwam dan pas goed op gang; hetzij uit vrije wil door je
aan te sluiten op alarmlijst en buurtvergadering, hetzij onder druk
der omstandigheden: knokploeg, kort geding of plotseling massaal op
visite komende krakers uit de straat. 
Middenin de stad, temidden van de konkrete vormen van de dagelijkse
verveling, trad men binnen in een ruimte van onbegrensde
mogelijkheden. Het ging er niet om iets nieuws te kreāren, maar het
oude te gebruiken om naar elders te vertrekken:
"Oscar, Wouter, Beer en ik kenden elkaar van kafĒ Stuttel waar we de
avond doorbrachten als we niets beters te doen hadden. Allen zochten
we een plaats om te wonen en kraken leek wel leuk. Oscar had in de
Spuistraat een huis leeg zien staan. Dat was vlakbij dus na een
avondje Stuttel gingen we even kijken. We bekeken het hoekpandje nadat
ik de deur had ingetrapt en waren enthousiast over de ruimte. Volgende
dag zorgden we voor matrassen en dekens. We sliepen in het pandje
ernaast dat we ook leeg hadden gevonden toen we via het dakraam en de
goot dit huis binnengingen. 
Na een speurtocht verder over het dak bleken we met z'n vieren de
beschikking te hebben over een gigantisch komplex, met allerlei raar 
aandoende ruimtes waar hier en daar het licht nog aanstond. De
bedoeling was het onder vrienden te houden zodat je in het gebouw
altijd mensen tegenkwam die je kende en die dezelfde houding hadden -
ik bedoel wij vieren vonden wonen iets ondergeschikts, dat je lol hebt
is veel belangrijker. We kozen de beste ruimtes uit en bombardeerden
het pand tot algemeen speelhol."  

Dat was de kraakervaring: dat er achter een opengetrapte deur een
waanzinnig groot komplex te vinden was, met hier en daar "het licht
nog aan". Sterker nog, het was 't enige gemeenschappelijke aan de
verzamelde krakers. Kraken vormde geen historische missie, maar een
buitenhistorische ruimte met als vierde dimensie het spel. Het bood
sensorische sensaties. De intrede daarin was van een gewelddadigheid,
die alleen door een vaste reeks handelingen te bezweren was. 
Het begon met het wachten op het verzameladres, het gereedschap dat
bij elkaar werd gezocht, de afspraken en instrukties. De breekploeg
vertrekt, daarna de anderen, de groep die voor eigen gevoel
verschrikkelijk opvalt op weg naar het pand, het kabaal van het
openbreken met koevoet en hamer dat over de straat schalt en je nog
meer te kijk zet. Dan het moment van het rennen, een spurt van 50 of
100 meter die je met of zonder noodzaak altijd maakt: de deur was het
zuigpunt waardoor je over de grens de andere ruimte werd ingetrokken.
Het geweld tegen de deur was de overschrijding van de wet die het
leven zijn vaste vorm geeft. Dit oergeweld kwam voort uit het feit dat
de deur opeens niet meer een symbolische afscheiding was, maar een
konkreet objekt. In de deur raakten de dagelijkse en de andere
werkelijkheid aan elkaar.
Het eerste wat na de kraak gedaan werd, was het repareren van de deur,
het plaatsen van een eigen slot; een renovatiedeurtje van prefab
karton werd direkt vervangen door zijn solide massief houten
voorganger. Dit deurherstel was een gevolg van het feit dat het
openbreken van de deur de enige strafrechtelijk te vervolgen handeling
was, maar ook was het de bevestiging van het in gebruik nemen van het
pand. De sleutel van het nieuwe slot maakte de woning, waarin
aanvankelijk alleen was ingebroken, tot het eigen huis. 
De deur was kortom niet alleen deel van een rite de passage, maar ook
van een bescherming van het eigen bestaan. Al zat de te kraken ruimte
vol tochtige gaten, al stond het raam open, de deur was het magische
punt waarrond de eigenlijke kraak zich organiseerde. Terwijl de woning
vaak wekenlang minimaal gemeubilleerd bleef, werd de deur uitgerust
met de omslachtigste assessoires, van bouwstempels tot staalplaten.
Zelfs als het pand gelegaliseerd was kon nog jarenlang een strikt
deurritueel in acht worden genomen. De deur, die in de open society
tot afval was verklaard, werd herontdekt en zelfs toen krakers muren
gingen doorbreken en portalen wegsloopten, hielden ze de deur te
vriend. Hij werd multifunktioneel aangewend als tafelblad, bed,
achterwand, barrikademateriaal, schild, of zolang even weggezet. 
   
Iedereen legt aanvang en einde van "de kraakbeweging" ergens anders.
Dat komt omdat iedereen op een andere plaats de gezamenlijke ruimte is
binnengetreden. Voor de een was gebeurde dit bij het openbreken van de
eigen etagedeur, voor de ander tijdens het ronddwalen in de
onmetelijke leegtes van de komplexen die stedelijk werden gekraakt.
Iedere krakerster kan de plaats aanwijzen waar zij of hij individueel
de drempel overschreed en een kollektieve ruimte binnentrad. Er
gebeurde iets kwalitatief anders dan het "opkomen voor je woonrecht"
of "verzet tegen de repressie van de staat", iets anders ook dan het
uitrazen van de in de loop der jaren opgebouwde woede over spekulatie
en falend beleid. 
De ruimte werd niet geopend als gevolg van objektief maatschappelijke
omstandigheden. Als het huis al symboolwaarde kreeg, gebeurde dat
bijna per ongeluk, in de loop van de kraak zelf en niet vooraf. Het
overrompelde de bewoners, die zich verbijsterd afvroegen hoe ze er
weer onderuit konden komen. Het verlangen naar de ruimte kan evenmin
worden verklaard met psychologische driften, er is geen reden waarom
mensen die een gemeenschappelijke ervaring zoeken nu juist zouden gaan
kraken. Zelfs waar krakers zochten naar de geborgenheid van een
zelfingericht leven, werd deze voortdurend verstoord door
gebeurtenissen van buitenaf, van verplichte huisgenoten tot
ontruimingsbevel. Wie het recht in eigen hand neemt wordt als geen
ander geleefd. Maar dat hoort juist bij de plezierige kanten van de
kollektieve ruimte: het is ook een ontlasting van het vooruitzicht ĒĒn
eigen bestaan te moeten leiden. Hoe de ruimte werd verlaten, dagen of
jaren later, is meestal diffuser: een reis naar Afrika, een huurwoning
in Huizen, een opgepakte studie, een solidariteit, een overdosis...
Sommigen zwerven verder in andere circuits, van Alpenwei tot
cyberspace. Anderen zijn gewoon gebleven. De ruimte verlaat niemand
meer die eenmaal binnen was, 'snachts in je dromen keer je ernaar
terug.   

Tijdens het kraken werd allengs het eigendomsrecht vergeten en het
staatsmonopolie op geweld aan de laars gelapt. Maar gelijktijdig werd
er geparasiteerd op de "Westerse Beschaming", zonder dat men zich druk
maakte over principes of idealen. "Konsekwent zijn is stomvervelend."
Materiaal was er zat, slapend Nederland schakelde net over op
tweepersoons waterbed en houten bak, de straat stond vol met handig
smalle beddespiralen die met keilbouten (maatje 7) in het kozijn
konden vastgedraaid. Bovendien werden de binnensteden folkloristisch
bestraat, zodat overal schaftketen en andere gereedschapkisten
klaarstonden om gebruikt te worden. Salaris kwam van de sociale
dienst, telefoonlijnen via de buren, energie uit opengeknipte en later
gekantelde GEB-meters, informatie uit kadaster en GDH-archief,
woningen waren overal te vinden, het gereedschap stroomde binnen via
stadsvernieuwing en postorder, barrikademateriaal kwam van de
bouwplaats, de delikatessen uit de proletarische winkel, drank
vanachter vallend glaswerk, tegels uit de stoep en de politie bij een
knokploegdreiging... De klussers leerden overigens dat je ook gewoon
telefoon of elektriciteit kon aanvragen op een valse naam of die van
een ander. Er was geen sprake van illegaliteit, de bestaande regels en
mogelijkheden werden alleen handig aangewend. 
"Jullie rechtsorde" vermocht niet erg te boeien. Daar had men 'eigen'
advokaten voor, die belangstelling voor hun emplooi trachten te wekken
met slogans als: "Recht is wie het beste kan liegen." De kraakgroepen
werden in beslag genomen door de ontwikkeling van het eigen pro deo
systeem. Aanvallen daarop werden gepareerd met heilige
verontwaardiging en gerechtvaardigde woede: "Tevens klaag ik aan: De
spekulanten. De gemeente. De politie en Justitie wegens: Afpersing,
Flessetrekkerij, Ontduiking van de Woningdistributieregels,
Huisvredebreuk, Valsheid in geschrifte, Poging tot doodslag, Schending
van de Mensenrechten, Seksisme, Overspel, Volksverlakkerij, Opruiing,
Ondermijning van de Rechtsorde, Het toebrengen van Zwaar Lichamelijk
Letsel, Het vernietigen van Menselijk Geluk, Meineed en Korruptie. Hoe
durft een officier ons te dagvaarden?" Het eigen spel kon opbloeien
door een blijmoedige onschuld jegens de boosaardigheid van de
buitenwereld. "Waar zijn ze mee bezig, dat kunnen ze niet maken!"

Binnen de ruimte van het kraken was geen sprake van historische
ontwikkeling, al dwalend bleek hij alleen op steeds meer plekken te
vinden, tot in de mafste uithoeken van de stad. Na intree kwam de
verbazing dat er zoveel meer mensen waren op dezelfde plek, net zo gek
als jij, net zo radikaal, net zo amateuristisch. Verbazing over het
koele pragmatisme waarmee de heetste dadendrang ten uitvoer werd
gebracht.
De ruimte was letterlijk in en buiten het 'heersende systeem' te
vinden. "De stad is van ons", want opgenomen in een eigen topologie
met geheime bakens: panden, kafees, spullenbazen, fietsroutes, straten
en bruggen, symbolen, signalen, affiches, klederdracht en haartooi. De
geur van klamme leren jassen en doucheloze huizen, kattenpies, plastik
tasjes met autospiegels, losgesjorde verkeersborden, vergo's, demo's,
mani's. Voorverzameladressen, alarmlijsten en knokploegen,
onbegrijpelijke telefonades, voornamen en ingangsnummers. Een
spinnenweb van achtertuinen, trapportalen, koffie en dranksessies,
jointjes en trips, stencils, gejatte boeken, perslijsten, rtv-
inbraken, helms en knuppels, brekende tegels, busjes en bakfietsen,
posten en burenbezoek. Maar ook de zieligheid van het journaal, van
gemeenteraadsleden en bezorgde kritici ("Ze snappen er weer niks
van"). De snelheid waarmee je van student relschopper, van relschopper
voorbijganger, van voorbijganger stenensmijter en daarna
praatjesmaker, ziekenverzorger of minnaar werd. 
Het was de ruimte van de voortdurende metamorfose. De gedaantes waarin
gewisseld werd konden klassiek zijn (en dus geparasiteerd worden) of
anders en nooit vertoond (en dus experimenteel): iemand die vanwege
zijn "PvdA-hoofd" binnen wist te komen op een bestuursvergadering ging
na afloop nog even Duroxblokken vinden, de heavy van vandaag was de
supertruus van morgen. Twee linkerhanden stonden te stucen, even een
regenjas aan om naar een rel te gaan. Iedereen bleek onverwacht alles
te kunnen (zijn) en vooral wat of wie je nooit was geweest. Het eigen
leven werd tot fiktie gemaakt en direkt weer omgezet in realiteit.
Ieder uiterlijk kon worden aangenomen zonder er een identiteit aan te
ontlenen. 
Dit was de vrijheid waarin mensen die elkaar amper kenden zich in
akties storten op basis van een blind wederzijds vertrouwen: hard,
vaag, vriendelijk, storend, gestoord. Dat er geen voornemens voor de
middellange afstand waren donderde niet, de weg telde, de expanderende
ruimte van het eigen levensritme - waar die heenvoerde was zelfs niet
van later zorg (no future). Een explosie, veroorzaakt door de
smakelijke konsumptie van het hier en nu. 

Historische voorwaarden? Oorzaken? Gevolg? Roept u maar. "Niemand had
een huis en dat was heel gemeen!" Onbenutte ruimtes waren door een
vergeetachtigheidje in de wet in gebruik te nemen, zonder dat de
eigenaar met de wet in de hand iets tegen de anonieme gebruikers kon
beginnen. Gunstig was ook dat eigenaars en gemeentelijke planners door
hun naieve geloof in eigendomsrecht en gezag hun woningen eindeloos
lieten leeg staan, zelfs toen al volop werd gekraakt: "Wooooningnoo-
ood". 
De eerste groep, veelal studenten die zich groepeerden rond de
klussers, had aanvankelijk rondgekeken in linkse kringen, maar die
bleken een taal te spreken waar men geen kant mee opkon. Maatschappij-
analyses, zelfontplooiing, toekomstplanning, het veranderen van de
wereld en jezelf, strategische debatten, de mars door instituties of
kollegediktaten, sociale verantwoordelijkheid, bewuste geborgenheid,
relatiegesprekken, idealen, grote verhalen: het was ondragelijk
geworden...
Men kon niet meer de puf opbrengen nog langer te wachten op de
mentaliteitsverandering van de ander en de vruchten van het werken aan
jezelf. "De krisis van het marxisme is de onze niet." Het taboe op de
onmiddellijke realisatie van de gedemokratiseerde verlangens had een
diskussiekultuur rond emancipatie en integratie veroorzaakt. Het
universitaire radenwerk was de leerschool voor de vergaderkultuur in
de instituties van de toekomst geworden. Toen men weigerde nog langer
op deze voorgeschreven route verder te marcheren, was het een kwestie
van logika dat het politieke bedrijf in zijn geheel werd afgeschreven.
De weerzin tegen links, van wie nog iets verwacht was, werd even groot
als die tegen rechts, waarmee men sowieso niets te maken wilde hebben.
De termen begonnen hun begrijpelijkheid te verliezen.  
De klussers hadden een andere kijk op de dingen. De oud-demokraten
onder hen zagen door hun politieke bril de kraakgolf als verzet tegen
de leegstandswet, die voorkomen of veranderd moest worden. Dat was hun
trip. Een tweede groep, onbewuste leninisten, haalde het spandoek van
zolder: "De allerslechtsten zijn de als links vermomde rechtsen. Ze
zijn erger dan de rest, mijdt ze als de pest." Ook die leus viel
buiten de ruimte-ervaring van de nieuwbakken krakers, iedere politieke
stroming was als puntje bij paaltje kwam deel van 'hun' parlementaire
demokratie. Het beheersbaar maken van maatschappelijke tegenstellingen
was onze zorg niet. Er werd niet gedroomd van omwenteling of gestreefd
tot nut van 't algemeen. De eigen woningnood was veel eenvoudiger op
te lossen. 
Het begrip 'politiek' was door de feministische kritiek zijn
alleenrecht op de openbare sfeer ontzegd en sindsdien doorgedrongen
tot de meest intieme plekjes. Al snel werd alles politiek en daarmee
verloor het woord zijn tot daden prikkelende charme. De kraakbijdrage
aan de tanende politieke kultuur beperkte zich tot geschreeuw,
rookbommen, gejatte dokumenten en in de fik gestoken maquettes. Het
'primaat van de politiek' zou worden vervangen door de robuuste term
'macht', maar tegen die tijd hadden de krakers de intellektuele
atmosfeer al verlaten om in plaats van de franse theorie de eigen
ruimte te gaan verkennen.
Ook van het idee van politiek als doelgericht handelen, als
haalbaarheidsonderzoek werd afstand gedaan. Maatschappelijke
tegenstanders werden niet aangesproken, er was geen realistisch ideaal
waarover te onderhandelen viel. "Parkeergarages = oorlog". Dit uit de
praktijk geboren anarchisme fuseerde met het narcisme dat eigen is aan
een ieder die een plaats inneemt die binnen de maatschappij niet te
vinden is. Zonder het te beseffen werd het onvervreembaar recht op de
eigen lokale ervaring ontdekt. Dit anarcisme, een kombinatie van
woede, zelfmedelijden en het eigen gelijk ("Ons pand kunnen ze slopen,
onze ideeān niet") bleek de brandstof waarmee de plaatselijke
ruimtevaart kon worden aangedreven.

De aantrekkingskracht van het kraken was dat het geen alternatief
bood, geen zicht op een betere wereld die zich moest legitimeren en
beargumenteren. Niemand sprak namens iemand. "Wij gaan er niet uit"
was geen eis maar een mededeling. Geen konsensus, geen kompromis, geen
diskussie. Vrij-blijvendheid waar iedereen in kon stappen om zich uit
te leven. Men draaide op de restanten en rućnes van een orde die in
ĒĒn klap vreemd was geworden. De voorkeur ging niet zomaar uit naar
vervallen panden, sloopauto's, leren jassen uit de oorlogsjaren, op
straat gevonden meubilair. Alles wat afgedankt en dus buiten het
maatschappelijk verkeer terecht was gekomen, bevond zich als het ware
per definitie in het 'buitensysteem' waaraan de kraakpanden onderdak
verleenden. En alles wat zichzelf binnen de ordentelijke efficiāntie
definieerde stond daarbuiten. 
Er werd niet gedacht in strategieān, principes. Abstrakt-theoretische
begrippen waren taboe. De ideeān waren geen woorden maar dingen:
rijplaten, stenen, akties. Over "hun" werd gedacht in te slopen
interieurs, te vernielen ME-busjes, voorposten en wat verder voor
handen kwam. Het ging ook zonder ideologie. De vraag was: hoe? en
nooit: waarom? "Wij beginnen alvast aan leven zoals het wel okĒ is, en
storen ons zo min mogelijk aan hun wetten. En we vechten tegen
onrecht. En dŻt vinden ze niet leuk! Praten mag, al zolang. Maar leven
naar het oud-hollandse gezegde 'geen woorden maar daden!', dat mag
niet." 
Het was allemaal van een nietszeggendheid die het goed deed bij de
buren. De noodzaak om de wereld te vertellen waar het jou zoal om gaat
werd niet gevoeld. Dit zwijgen verhulde geen geheim, er waren geen
woordvoerders, gewoon omdat men niks te melden had. Het bleef bij een
stenciltje voor de buren waarin wat harde info over de spekulant stond
en de uitnodiging om een kopje koffie te komen drinken. Een
bladenkultuur waarin onderling diskussies werden gevoerd, historische
wortels blootgelegd en mooie verhalen verzameld, bleef achterwege. De
ervaring was te fragiel om in een konsistent betoog vast te leggen. 
Men werkte het kadaster, de Kamer van Koophandel, het burenbestand en
het gemeentearchief door om de geschiedenis van het pand uit te
spitten. D'r waren altijd wel konnekties met malafide makelaars,
dubieuze hypotheekbanken, sportscholen, lege BV's, postbussen op
Aruba, onderhandse afspraken met de gemeente, witgewassen heroćnegeld,
wapenhandel. Deze werden uitvoerig beschreven in de buurtblaadjes en
oefenden een enorme fascinatie uit op krakers, terwijl de buitenwacht
er gemeenlijk geen touw aan kon vastknopen. De onthutsende verhalen
die de buren vertelden over vooroorlogse huurstakers, onderduikers in
de oorlog, echtscheidingen, gevallen van zelfmoord en vereenzaming,
sektes en illegale pensions bleven voor eigen gebruik bestemd. Het
pand werd aldoende een case waar de blues van de oral history
samenkwam met wereldomspannende financiāle samenzweringen, die een
aardig schepje deden op het avontuur waar men middenin terecht was
gekomen.

De ruimte die hierdoor ontstond, was de ruimte van het experiment.
Doordat eenheid eerder al ontmaskerd was als diktatoriale vergadertruc
om de verschillen glad te strijken, kreeg de eenheid die ervaren werd
in de aktie de mystieke geladenheid van de spontaniteit. Ze was niet
moeizaam tot stand gebracht, maar werd verbaasd gekonstateerd of als
vanzelfsprekendheid ervaren. Het experiment was geslaagd als het
verschijnsel optrad, als de ontmoeting met de ruimtegenoten tot stand
kwam. 
Voorwaarde voor welke ontmoeting dan ook is de onderlinge afstand. Wie
permanent op elkaars lip zit komt elkaar nooit tegen. Geheime regel
bij de organisatie van het kraken was deze afwezigheid van eenheid en
identiteit, of zelfs van geregeld kontakt. De verschillende
kraakgroepen zaten op een afstand van elkaar in hun eigen buurt,
kraakpanden waren universalia waarin de bewoners deden waar ze zin in
hadden, zonder dat huisbaas, buren of medekrakers daar iets over te
zeggen hadden. Je had geraniumbezitters, andragogen, potten, vago's,
kunstemakers, punx, engelsen, zeeuwen, mensen uit IJmuiden. Er was een
samengeraapt zootje buurtgroepen die zich naar eigen inzichten
organiseerden afhankelijk van de kenmerken van de bebouwde kom. Niet
de leegstand produceerde het kraken, de leegstand werd pas zichtbaar
als je ernaar keek en dan ontdekte je er steeds meer van, een gewoonte
waar je nooit meer vanaf komt, net als het vluchtig kijken in
kontainers met huisraad of bouwmateriaal. Het was puur toeval in welke
buurt iemand terechtkwam, na de kraak was het onvoorstelbaar hoe een
pand vijf jaar lang had kunnen leegstaan. Waarom anderen voorheen zich
niet in dit avontuur hadden gestort bleef een raadsel. In sommige
buurten werd nooit gekraakt, het zou jaren duren voor men op het idee
kwam fabriekshallen in het havengebied te betrekken.  
Voor zover er een identiteit tot stand kwam ontwikkelde die zich in
ijltempo, afhankelijk van de interaktie met de gebouwde omgeving. Het
openbreken van dichtgetimmerde sloopblokken voor woongroepen leidt tot
een totaal andere kraakgroep dan het intrekken in riante panden in een
elegante wijk of het een voor een kraken van tweederangs verdiepinkjes
voor de horizontale verkoop. Rustig wonen in een straat waar nooit een
M.E.-ontruiming voorkwam, gaf aanleiding tot ongehoorde heftigheid of
chaotisme bij stedelijke akties, maar evengoed tot totale desinteresse
daarvoor. Bewoners van fraaie grachtenpanden waren soms eerder geneigd
met gemeente-ambtenaren te gaan onderhandelen, dan degenen die in
wegzakkende revolutiebouw bivakkeerden, maar het omgekeerde kon net zo
goed gebeuren: het besef veel kwijt te zullen raken leidde dan tot een
principiāle houding. Kenmerkend was dat wie goed thuis was in een
buurt prompt de plank missloeg op buurtvergaderingen elders. 
Onderlinge verschillen tussen buurten waren stimulerend zolang de
onbekendheid met elkaar in acht werd genomen. Was de eigen buurt niet
langer enerverend, dan kon je altijd naar een volgende verhuizen en
overlopen van de ene identiteit naar de andere. Menige kraakbuurt
ontstond overigens toen onderlinge ruzies in een van de
ongeorganiseerde kraakpanden in een buurt een aantal bewoner*s
verplichtte een straatje verder te gaan wonen. Juist de onderlinge
afstand maakte het mogelijk bij konfrontaties de waanzinnigste dingen
uit te halen. Motivatie of disciplinering zijn niet nodig als niemand
je vraagt wat je ergens te zoeken hebt. Zolang je elkaar niet kent mag
en kun je alles zijn. Onderlinge anonimiteit voorkomt starre
scenevorming en sociale kontrole. Iedereen is welkom die de kode kent.

Die kode bestond niet uit een geheim wachtwoord maar uit een bepaald
soort vanzelfsprekendheid. Een herkenning die deuren opende die voor
anderen gesloten bleven. Reporters die speed aanboden als entreegeld
werden verzocht met goud terug te komen. Maar als je aanbelde bij een
zwaar gebarrikadeerd pand en gehaast "hallo" zei, werd je zo
binnengelaten. Bij aktievergaderingen zei je uit welke buurt je kwam
en dan was het wel okee. Stillenangst bestond niet. Een groep kan haar
geheim bewaren en tegelijk explosief groeien door een eigen
normaliteit te scheppen die open staat voor iedereen, maar mensen met
de verkeerde normaliteit genadeloos door de mand doet vallen.

De grote evenementen waarmee kraken altijd wordt gelijkgesteld,
speelden zich op een merkwaardige afstand van de afzonderlijke krakers
en buurten af. In de kraakruimte konden twee niveaus worden
onderscheiden: dat van de buurt waar men zelf in terecht was gekomen
door te gaan kraken, en daarnaast het stedelijke, waar men in
terechtkwam bij de kraak van een groot pand of tijdens een forse rel,
een massale haat- of woedeuitbarsting tegen de M.E. als symbool van de
hele verzameling autoriteiten. Wie een ochtendje meerelde kon daarna
gewoon kantoorbaas blijven, net zoals kraken niet hoefde te leiden tot
een opgaan in de gedeelde ruimte: het kon altijd weer overgaan. Maar
het kon ook een initiatie in de ruimtevaart worden, indien er
vervolgens een materiāle, minder vluchtige basis werd gevonden voor de
grensoverschrijding in de gedaante van alarmlijst of kraakpand.
Andersom betekenden de stedelijke rellen maar al te vaak een uittrede
uit de eigen buurt of zelfs de volledige desintegratie daarvan. Het
avonturieren in de kraakruimte werd dan op stedelijke schaal
voortgezet of verder gelaten voor wat het was.
De organisatie van de stedelijke spektakels moest per incident worden
opgezet en werd bepaald door de plaats van het pand en de
karakteristieken van het kasko. De produktie was in handen van de
"afzonderlijke bewoners", en wie toevallig langskwamen. De opvoering
zelf kon dan spontaan worden overgenomen door politie, passanten en
wie er nog meer op het alarm afkwam. De kraakruimte op z'n expansiefst
toverde de stad om in een cirkus met stuntelige petten,
rookontwikkeling, lopende vuurtjes, scannerberichten over de radio,
achtervolgingen, getrokken pistolen, aanstekelijke opstootjes,
dichtgetimmerde etalages, opgebroken straten en gekantelde bouwketen.
Postproduktie faciliteiten, zoals de arrestantengroep, werden
aangeboden door de stad. Het schouwspel leek van begin tot eind in
niets op het eigen straatje. Als je na de rel in de stad in je eigen
buurt een etage ging kraken en de buren zeurden over "die zinloze
vernielingen", was het antwoord dat jij daar niets mee te maken had,
ook al had je urenlang ruiten lopen inkinkelen en als trofee het
modelvliegtuig uit een reiswinkel meegenomen. 
Zo'n uitspraak had een hoog waarheidsgehalte: je bent waar je bent.
Het zelfbewustzijn werd gekoppeld aan de plek waar men zich bevond, in
plaats van aan de 'eigen' identiteit ofwel het beeld dat de
buitenwereld van jou heeft. De toerekeningsvatbaarheid voor de eigen
daden was geen afgeleide in de trant van "Verander de wereld, begin
bij jezelf". Het "think global, act local" doet geen recht aan het
unieke van gebeurtenissen, die jou juist op deze plek overkomen. De
enig noodzakelijke allertheid bestaat eruit dat je, wanneer je
toevallig aanwezig bent op de plaats waar iets te gebeuren staat, dat
ook werkelijk doet, of het nu een frontale aanval op de M.E. is, het
bevrijden van arrestanten of een konversatie met voorbijgangers. Dat
is dan geen heldendaad of wilshandeling, je schakelt je alleen in op
de gebeurtenis en de plek, om deel te worden van de kraakruimte. Dat
bepaalde ook het karakter van de sterke verhalen die nadien werden
verteld; niet stoerheid lag daaraan ten grondslag, maar verbazing dat
juist wij dat hadden meegemaakt. Vandaar het geschater. "Had u dit
verwacht?" 

De leegstand die woningzoekenden heetten te bestrijden werd door
niemand meer gekoesterd dan door krakers. Krakers waren kunstenaars
doordat ze leegte betrokken om die te bespelen en vooral niet om in te
richten. Ze vormden het eigen huis om tot de endeldarm van de
verzorgingsstaat. Als vanzelf akkumuleerde het kraakpand een
verzameling onduidelijke voorwerpen waaraan asyl werd verleend. Het
huis bleek een objektenmagneet waar de dingen gewaardeerd werden om
hun eigenzinnigheid in plaats van te worden gekonsumeerd. Wanneer het
gekraakt werd moest het huis eerst leeg worden geruimd, om vervolgens
weer vol te kunnen worden gestouwd met rommel die men zelf op straat
vond. Houten strijkplanken, oventjes, gootsteenbakken, een autodeur,
knipperlichten, beddenspiralen, tl-balken, etalagepoppen, uitgezakte
bankstellen, halve fietsen, kisten, geamputeerde meubelstukken,
kastjes, tvtoestellen, dieptemeters, ijzeren emmers, een loodzware
liftmotor... Op weg naar de kraak werd er al verzameld want "hoe meer
troep, des te minder makkelijk er kan worden ontruimd". 
De prullaria werden niet uit zuinigheid gerecycled, maar voor
onbepaalde tijd rust gegund buiten de maatschappelijke cirkulatie,
waarna ze weer aan de straat werden teruggegeven. Doordat ze zich niet
opdrongen om te worden gebruikt, vormden ze geen bedreiging voor de
aanwezige leegte. Net als de bewoners hadden ze, losgekomen van ieder
maatschappelijk nut, genoeg aan zichzelf. Zo er hier al sprake was van
kultuur, dan een van de non-esthetika. De drang zich te etaleren bleef
uit. Grijs, ontwapenend, oninteressant, niet uit op expressie,
differentie of overdracht van groepskodering, ongećnteresseerd ook,
onbenullig, fantasieloos, vaag, niet-aanstootgevend, asexueel, weinig
aantrekkelijk: "Mensen met smaak moeten dit kunnen waarderen." De
huisstijl miste iedere klare lijn, was de grens gepasseerd waarbinnen
dingen nog mooi of lelijk te vinden zijn. Ook het krakersteken van de
cirkel en de schuin naar boven gerichte, gebroken pijl bezat die
slordige nietszeggendheid. Het miste de transparantie van de
piktogrammentaal en ontleende daaraan zijn mysterie.
De klassieke idealen die aan opstandige jeugd worden toegedicht, van
angry young tot fris en vrolijk, heftig en toch leuk, ketsten af op
deze onopgemerkte, geruststellende oppervlakkigheid. Men slaagde erin
onder de verplichting uit te komen de wereld te gaan veroveren, ja
zelfs om een subkultuur op gang te brengen. Dit low-culture-profile
bij een gelijktijdig high-action-level garandeerde een perfekte
onbekendheid met de traditie, ook de eigen. Het mechanisme dat kultuur
produceert uit een breuk met het voorafgaande, waartegen men zich
krachtig dient af te zetten, kon daardoor vermeden worden.
Kultuurkonsumptie beperkte zich tot leenkunsten als punk, new wave,
politiek straattheater en fanfares. Kunstenaars in een kraakpand
betekende altijd gelazer. De expressie van het Ik is moeizaam te
kombineren met aktueel wonen. 

Al krakend zag men zich gekonfronteerd met het palet aan geuren en
fleuren dat de voorafgaande decennia aan het woningbestand hadden
toegevoegd. Niet alleen de tien lagen verf, de drie plafonds, de
piepschuimplaten, schrootjes en het kurk op de schoorsteenmantel, het
hele miasme van bedomptheid en wansukses doortrok de panden. Indien
het ontbrak, bij intrede van kantoren en vers opgeleverde luxe
appartementen, was dit een teken des onheils dat werd bezworen door ze
du moment om te toveren tot een puinschuit. Dit was dus het eindpunt
van de opstallen. Eenmaal opgezogen door het vakuÅm achter de voordeur
belandde men in een timegap die door de geschiedenis van het perceel
was achtergelaten. De achterstallige staat waarin men de ruimtes
aantrof leverde de bouwstenen voor het nieuwe paleis. Onze krakers
kenden een ironische omgang met het komfort. De semi-permanente
herhuisvesting van het vege lijf bracht een totaalpakket aan
tijdelijke voorzieningen met zich mee. Tuin- of brandslangen als
waterleiding, boven de straat hangende elektriciteitsdraden,
butagaskachels met doorzakkende deksels, dekens bij wijze van deur,
een houten geraamte voor de gootsteen... "Ook hier renoveren krakers
de stad." 
In dit kampement was het afvalvraagstuk permanent. Doordat er afscheid
was genomen van de starre funktionaliteit van de woningplattegrond,
kon zich een staat van voordurende verbouwing vestigen. Deze
metamorfose van de ruimte werd nog aangewakkerd als ter voorbereiding
van het huisfeest het halve pand werd leeggehaald om opgevuld te
worden door nachtelijke gebeurtenissen. Het open huis, volgepakt met
ongevraagde bezoekers, presenteerde zich als generale repetitie voor
een dreigende ontruiming of viering wanneer de dreiging bezworen was.
Overdadige konsumptie van biertjes en blowtjes, gekombineerd met
luidruchtige drama's, een deinende geluidsmuur, kleine knokpartijtjes,
doorgedraaide honden, garandeerde dat om een uur of een de politie de
feestgangers op straat herenigde. Het hele trajekt van vuilnishoop tot
life-style woning en terug kon aldus in een etmaal worden afgelegd. De
lijnen van het opbouwen en het uitwonen kruisten bij het minste of
geringste. De vermakelijke vergankelijkheid van het bestaan werd
extatisch uitgeleefd met een knulligheid van het jaar nul.

Het recht op wonen waarmee krakers zich legitimeerden was hun antwoord
op de uitnodiging van de leegte om in haar binnen te trekken. De
leegte opende zich als het spanningsveld tussen aktie en
lamlendigheid. Ze was afwisselend speelhol, uitvalsbasis of
broedplaats voor de weigering om maatschappelijk te funktioneren. Tot
ze opeens middenin de geschiedenis bleek te zijn terechtgekomen. Er
zat geweld in de lucht. De opengebroken leegte moest worden
afgeschermd met barrikademateriaal. Het huis werd een groeiende
verzameling voorwerpen, bekenden, telefoonnummers, adressen. De buurt
een onoverzichtelijk netwerk van kafĒ's, wijkcentra, kontakten met
opbouwwerkers, stedelijke vergaderingen. En de stad een ondoorzichtige
kluwen van akties, onderzoekskollektieven, perskontakten,
aankoopgroepjes en plotseling doorgebelde alarmen. De voorgeschiedenis
wordt keer op keer overrompeld door grootse gebeurtenissen.  
SPECIALE BEWEGINGSLEER

De beweging van '80 verscheen op het historische ogenblik dat de media
gećntroduceerd en geaksepteerd waren, waarna ze hun fase van totale
hegemonie betraden. Zonder er zelf erg in te hebben kwam deze beweging
buiten het bereik van de media tot bloei. Voor de opbouw van haar
strukturen had ze de media niet nodig. Haar aantrekkingskracht kon ook
door geen enkel persorgaan tot uitdrukking worden gebracht. Letterlijk
alles wat daarover gezegd en geschreven wordt, slaat de plank mis. De
"onjuistheden, insinuaties en pure leugens" die in de loop der jaren
over de kraakbeweging zijn verspreid, hadden de bedoeling haar te
sommeren een waarheid over zichzelf uit te spreken. Dat ze daar
uiteindelijk op inging, bewijst echter niets. Zodra iets
buitenmediaals wordt blootgesteld aan media, begint het iets anders te
worden. 

Kenmerkend voor het Vrije Westen van na de Tweede Wereldoorlog is het
verdwijnen van de massa die op straat leeft en zich plotseling kan
formeren tot een geheel dat aktief gaat optreden. Vanaf het ontstaan
van de moderne stad hadden er overal op straat massa's mensen
rondgehangen. Zij werden afwisselend opgezweept of in toom gehouden
door ze te gebruiken als dragers van het maatschappelijke imaginaire,
hetzij in de vorm van revolutionair, hetzij als volks subjekt. Dit
gevaar van de massa als fascistische horde of kommunistisch
proletariaat wordt nu door de demokratische gemeenschap uitgebannen
door de universele invoering van de media die in de oorlog waren
ontwikkeld: het autoverkeer en de televisie. Vanaf de jaren '50 wordt
de kollektieve fantasie afgewend van de historische opgaves binnen de
stedelijke ambiance en gericht op het massaverkeer op de snelwegen
buiten de stad, waar ieder individu zijn ruimteverlangen kan uitleven.
Het wordt de mensenmenigtes op straat afgeleerd zich te zien als een
groep die de mogelijkheid heeft zelfstandig te handelen. 
De voetgangers zijn deel geworden van een verkeersstroom die niet mag
vastlopen en moet blijven cirkuleren. Het individu beweegt zich als
een enkelvoudig deeltje door deze stroom. De ander wordt hindernis in
plaats van potentiāle medestander: op straat vinden geen ontmoetingen
meer plaats. Het ideaal van de vrije cirkulatie krijgt bovendien een
vektor toegewezen in de gedaante van de automobiliteit. Het
gereguleerde verkeer wijst de stroom een richting. Deze biedt de
afzonderlijke verkeersdeelnemer de zekerheid deel te zijn van een
gezamenlijk projekt: de verovering van de ruimte, bewegingsvrijheid
zonder obstakel. Wanneer men heeft plaatsgenomen in de kabine,
verliezen de overige weggebruikers hun realiteit als mensen die in
staat zijn tot van alles. Zij gaan op in de enige resterende
werkelijkheid, die van het verkeer als doorgaande beweging. In beide
gevallen, te voet en in het voertuig, wordt de massa door zichzelf
niet meer als massa waargenomen, maar als medium voor het transport
van a naar b.
De free flow of information op de televisie transformeert de
werkelijkheid nog een stap verder. Met de invoering van de beeldbuis
wordt de verdwenen reāle massa van straat- en weggebruikers vervangen
door de imaginaire massa van de medekijkers. Om te kunnen funktioneren
moet de televisie op twee niveaus een denkbeeldige werkelijkheid
oproepen. Enerzijds vraagt ze aan de kijkers een realiteit achter het
beeldscherm te veronderstellen, anderzijds dient men zich als deel te
zien van een publiek dat in iedere huiskamer is ingeschakeld. In de
imaginaire massa wordt de ander meegedacht, terwijl bij de reāle massa
de ander wordt meegesleept. 
Toen de beweging van '68 de reāle massa als potentieel revolutionair
subjekt herontdekte, ging ze ervan uit dat deze nog steeds bestond. Ze
moest konstateren dat, voor zover er nog sprake is van massavorming,
die alleen verschijnt in de gedaante van filemeldingen en kijkcijfers.
Deze imaginaire massa werd benoemd als konsumptiemaatschappij,
waartegen ze vervolgens te strijde trok met bewustzijnsveranderende
middelen, van mentaliteitsaantasting tot bomaanslag. Daarbij schakelde
ze de t.v. in voor een fenomeen dat nog dateerde uit het
krantentijdperk: de met het oog op de persmuskieten opgevoerde daad,
die tot media-event moet worden.
Toch kwam ook in de sixties de reāle massa een paar keer aan het
oppervlak van de geschiedenis. Er zijn momenten waarop een menigte, of
dat nu arbeiders zijn of toevallige voorbijgangers, zich zonder
voorbedachte rade overvallen ziet door een wil. Deze wil uit zich in
de konstatering dat er ergens op gewacht wordt. Als het teken gegeven
is, weten we waarop: de gebeurtenis die door de menigte wordt
aangericht om in een keer van haar wil af te komen. Deze gebeurtenis
kan zijn voorbereid of uitgedacht, maar kenmerkt zich erdoor dat, na
een initiārende handeling, een kettingreaktie op gang komt die alle
oorspronkelijke bedoelingen te buiten gaat. Eerst wordt de gebeurtenis
aangericht en vervolgens neemt ze het over van de akteurs. Het
gebruikelijke boomdiagram van oorzaak en gevolg wordt dan abrupt
vervangen door een kausaliteitenkarousel van voorvallen en verhalen
waarin oorzaak en gevolg uitwisselbaar blijken. De gebeurtenis krijgt
aldus een fataal karakter, ze zal z¢ verlopen en niet anders, ze is
eenmalig, lokaal, extatisch. In de gebeurtenis vindt een verdichting
van de tijd plaats, ze krijgt een intensiteit die verleden en toekomst
in het niet doet verzinken. Ze verschijnt als inbreuk van het heden in
het onbenullige voortschrijden van de geschiedenis. Ze is een
onvoorziene terugkeer van een vroegere werkelijkheid, die daardoor als
oerwerkelijkheid wordt ervaren. De algehele chaos tijdens een
straatrel wordt door de massa beleefd als een elementaire realiteit
die, onafhankelijk van het verloop van het civilisatieproces of de
stand van de technologische kultuur, onverwoestbaar aktueel blijkt.
Tijdens zo'n gebeurtenis vindt de ontmoeting plaats tussen de
vreemdelingen die de stad bevolken. De massa, die als verkeersstroom
voor zichzelf onzichtbaar was geworden, herkent zich opnieuw en
reageert als zodanig: ze hervindt haar realiteit in een konkrete
gestalte. De individuān die, naar Canetti, in de massa hun
aanrakingsvrees overwinnen, komen elkaar als lichamen tegen en omarmen
die ervaring opeens. En dat terwijl in de dagelijkse orde de ander
alleen nog een beeld was, een verzameling reklameboodschappen omtrent
lifestyle, status, seksualiteit, subkultuur. De akkumulatie van
kenmerken die eenieder van zichzelf maakt, verliest stante pede haar
disciplinerende impakt. De ontmoeting is een gebeurtenis zonder nadere
kennismaking. Men loopt elkaar gewoon tegen het lijf en de energie die
deze botsing vrijmaakt geeft een richting aan het verdere verloop.
Anderen van wie je het bestaan nooit bevroedde, verklaren zich
ongevraagd solidair met je akties en doen door hun extreme normaliteit
nog een schepje bovenop de rariteit van de hele situatie. Hoe
uitzonderlijk de aangerichte schade ook is in de verhalen die later de
ronde doen, de konkrete voorvallen zijn minder duurzaam dan de
uiteindelijke verbazing hoe dit in godsnaam heeft kunnen gebeuren. De
kettingreaktie overtrof iedere initiārende handeling. De verwondering
hierover kan verhard worden tot een nostalgische houding, die eist dat
de onvoorstelbaar geworden gebeurtenissen uit de goeie ouwe tijd niet
opnieuw zullen plaatsvinden. Maar ze kan ook worden omgevormd tot de
schittering van de belofte, dat het avontuur opnieuw beleefd kan
worden, dat dezelfde gebeurtenis nogmaals te ensceneren is, van begin
tot einde, maar dan door onszelf. 

De audiovisuele media zijn verkeersmiddelen als alle andere. Ze
produceren, net als trein, auto en vliegtuig, bewegende beelden van
een buitenwereld waar we geen rechtstreeks kontakt mee maken. De weg-
en beeldschermgebruikers worden, opgesloten in komfortabele kabine of
salon, met zo'n daverende kracht ingeschakeld op de versnelde beelden,
dat deze zich aan hen voordoen als een unieke, individuele
kijkervaring. Gezeten op de troon van waar af ze de wereld kunnen
overzien, wordt hun wereldbeeld tot verstrooiing gebracht doordat het
kamerastandpunt voortdurend verandert. Het vraagt een grondige
scholing hen ervan te doordringen dat er meer verkeersdeelnemers zijn,
waarmee rekening dient te worden gehouden. De werkelijkheid keert
alleen terug in geval van een katastrofe: botsing, storing of
stroomuitval. Voor de rest is alles imaginair op de buis of de
voorruit, niet onwaar of onwerkelijk, maar autonoom. In het
televisiebeeld is de reāle massa niet verdwenen, maar gedegradeerd tot
publiek dat vertoond wordt als dekor van het mediaspektakel, om het
werkelijkheidseffekt daarvan te versterken. Wordt dat publiek
weggelaten, bij overstroming of brand, dan komt het een dag na de
event spontaan opdraven om zijn bestaansrecht op te eisen in zijn
hoedanigheid van rampentoeristen. 
De media jagen op de gebeurtenis die door een echte massa wordt
meegemaakt, om haar onder te brengen in een scenario waar de massa
zelf geen grip op heeft: de media-event. Het werkelijkheidsgehalte van
de oorspronkelijke gebeurtenis verschijnt daarin als het
amusementsgehalte van het spektakel, dat geen ander doel heeft dan de
kijkers ingeschakeld te houden. De media-event is geregisseerd nieuws,
ze kan altijd anders verlopen dan voorzien was, afhankelijk van de
aanwezige kamera's. Ze is eindeloos herhaalbaar, desnoods in slow-
motion. Ze is globaal, wereldwijd te ontvangen. Ze heeft geen
exklusieve band met de plek waar ze plaatsvindt, ze kent de lokale
ervaring niet. Er vindt geen kettingreaktie van voorvallen plaats, die
naar alle kanten vertakken om uiteindelijk rond te gaan tollen. In de
media-event komt een stroom items op gang, die zich allengs samenbalt
in ĒĒn enkel beeld, dat als symbool gaat fungeren. Waar de gebeurtenis
een extatisch karakter krijgt, blijft de uitstraling van de media-
event beperkt tot de uitzending zelf. Ze is geen verdichting van de
tijd, maar streeft naar een permanente aktualiteit. Voor zover ze
ergens toe leidt, zijn dat volgende mediaspektakels. Het
aantrekkelijke is dat ze voor de kijkers volstrekt konsekwentieloos
is, "risiko maar met komfort". Ze ontleent haar impakt niet aan de
aanval van het heden op de overige tijd, maar aan haar ogenblikkelijke
alomtegenwoordigheid, de garantie dat ze overal te ontvangen is en dat
er ook werkelijk naar gekeken wordt. Zonder kijkers geen media-event;
de imaginaire massa van de mensen thuis verleent wat anders gewoon
nieuws was gebleven, haar feestelijke karakter. Zonder dit mediamieke
extra krijgt de kijker meteen het gevoel op het verkeerde kanaal te
zijn afgestemd.
De media vormen de ruimte waarin de imaginaire massa tevoorschijn
wordt geroepen. Terwijl iedereen individueel bezig is met z'n eigen
mediakonsumptie, dragen de media de ideologie van het kontakt uit. Ze
bieden vrijblijvende informatie over de wereld zoals zij die in beeld
brengen, verbeelding in plaats van verbinding. De media zijn niet uit
op kommunikatie, maar op alienatie. Ze zijn in staat van het gewoonste
voorval een vreemde voorstelling te maken, door de plek van het item
om te toveren tot lokatie. Maar wanneer het publiek zo'n media-event
de rug toekeert en naar de kamera gaat zwaaien, wordt dit gecensureerd
met een ogenblikkelijke beeldzwenking, omdat interaktie met de media
het werkelijkheidseffekt verstoort. Het kontakt dat de media tot stand
brengen is per definitie gemediatiseerd en dus nooit meer dan een
kennismaking, een uitstorting van gegevens. In de media kunnen we met
alles en iedereen kennismaken, maar ontmoeten is er niet bij. De
ontmoeting parasiteert immers alleen op de informatie-uitwisseling,
zelf vindt ze op een ander niveau plaats, in de schaduw van de
kommunikatie. De ontmoeting is datavrij, dat verleent haar haar
onvoorstelbaarheid, ontoegankelijkheid. Ze is botsing, verstoring van
het alledaagse bestaan, vernietiging van nostalgie en beloftes, ze
gebeurt, opeens, direkt. "This meeting will not be televised."

Het materiaal dat de bewegingsleer kreeg toegespeeld, heeft betrekking
op het kraken in Nederland gedurende de laatste tien, twaalf jaar. Het
kenmerkende daarvan was dat het zich koppig probeerde te onttrekken
aan het decennium waarvan het ongewild en onvermijdelijk deel was. Het
mirakel van de kraakbewegers was dat ze, op de drempel van het
mediatijdperk, erin slaagden om zich over te geven aan een
buitenmediale realiteit en de herinnering daaraan in stand hielden, in
een tijd waarin dat niveau van de werkelijkheid allang verdwenen
hoorde te zijn. 
Oorspronkelijk was kraken niet meer dan het openbreken van een deur.
Het betrekken van woonruimte zonder de benodigde vergunningen werd
beschouwd als een vrij normale daad. Het gebeurde in familie- of
burenverband en baarde weinig opzien omdat het al in de jaren '60
gebeurde, en volgens sommigen nog eerder, in '45 al. Niemand deed er
opgewonden over, behalve de toekomstige bewoners van het pand. Er kwam
geen politie of massajournalistiek aan te pas. Meestal trad de rust al
snel weer in.
Ook toen eind jaren '70 een verandering optrad, doordat mensen zonder
direkte relaties in of met de buurt begonnen te kraken, bleef dat
weinig opzienbarend. Al werden er soms 50 slooppanden in een paar
maanden opengebroken en opnieuw voor bewoning opgeknapt, dan nog kon
de pers zich daarover niet opwinden. Deze had geen belangstelling voor
de krakers en omgekeerd idem dito. Voor zover krakers in een buurt aan
publiciteit deden, bestond dat uit zelf gestencilde informatie en
posters. Kraken stelde niets voor, het presenteerde zich niet als
sociaal protest dat om aandacht bedelde. Het was geen verzet, strijd
of reaktie, maar het begin van iets nieuws: het inzicht dat, los van
het politieke geloof in de regelgeving, konkrete problemen praktisch
kunnen worden opgelost. Deze shock maakte een ware hang naar de
gebeurtenis los, onder het motto: "van het een komt het ander".
Het doorspreken van de kraak, de voorbereiding en uitvoering daarvan,
het aansluiten van de telefoon voor de sneeuwbal, het gezamenlijk
klussen en tegenhouden van dwarse agenten of huisbazen - dat alles was
deel van zo'n gebeurtenis: een trage, onoverzichtelijke, zich allengs
versnellende reeks ontmoetingen met mensen waar je niet meer van te
weten kwam, dan dat ze zouden opdraven indien dat nodig was. Deze
onvoorziene samenkomsten maakten de energie los waarmee de hang naar
de gebeurtenis werd omgezet in daden. De ontmoeting gaf de zekerheid
dat je bijna alles kon maken: "Kraakmaarraak." Wanneer je de zaak
volledig in de puin had laten draaien, kon je altijd bellen voor de
bescherming die de ander biedt voor de shit die je zelf aanricht. Het
aura dat men gezamenlijk om zich had opgetrokken, leverde het
triomfantelijke gevoel een gebeurtenis te kunnen overleven. Dit aura
bestond uit de potentiāle massa van de medekrakers, de optelsom der
bereidwilligen, die bij bepaalde exklusieve gelegenheden verscheen als
een reāle massa die voor de deur stond te wachten op mot.
In de rel wordt het langzame verloop van de gebeurtenis van het kraken
in een buurtje versneld afgedraaid. De keten van incidenten aan het
begin van het openluchtspel moesten stuk voor stuk worden aangericht
om de zaak gaande te houden, maar wanneer de kettingreaktie dan op
gang komt, verdicht de tijd zich tot een reeks fragmenten van maximale
intensiteit. Dit moment ontstond wanneer de potentiāle massa van
krakers op straat verscheen voor een demonstratie of (her)kraak en
daar spontaan overging in een open massa, waar iedere omstander
aansluiting bij kon vinden. De rel overviel ook de media-autoriteiten,
zij konden alleen achter de feiten aanhollen waardoor de relschoppers
vooruit werden gedreven. Deze rel is soeverein, want niet aangericht
voor het oog van de media, hij streeft geen propagandistische
doeleinden na, is niet tegen bazen of staat gericht, maar giert de
straat over om zichzelfs wille en laat zijn deelnemers uiteindelijk
achter in de vrijheid van de verbazing en de huiver van de paniek. Na
afloop gaat men naar het journaal kijken en worden de kranten
nageslagen op de mooie plaatjes. De verslagen en kommentaren werden
niet overgeslagen, maar waren gesteld in een taal die er gewoon
helemaal niets mee te maken had: "verharding", "vervreemding van
progressieve mensen", "toekomst van de rechtsstaat",
"marginalisering". Er kwam ook geen debat op gang met de
goedbedoelende "linkse pers", omdat deze het "krakersoproer" bleef
zien door de bril van hun eigen verleden. De gebeurtenis, aan het oog
onttrokken door de mediale wolk, wordt hiermee vastgelegd in beelden
en verhalen die nog jaren mee zullen gaan. De oorspronkelijke daden
treden aldus het imaginaire stadium in.
In het vakuÅm tussen gebeurtenis en beeldverhaal ontstaat het
bewegingsgevoel. Deze gedeelde gewaarwording balanceert op de grens
tussen een buiten-mediale, onoverdraagbare ervaring en het besef dat
ook dit ongehoorde gebeuren onvermijdelijk zal worden ingeschreven in
het journalistieke vertoog. Het is het gevoel dat de zaak in beweging
is gezet, zonder dat duidelijk is wat die zaak is en welke richting ze
heeft. Het is de ongewisheid over de reikwijdte van de belevenissen,
over de omvang van de schade die is aangericht in het burgerlijk
bewustzijn. Maar ook hoort er het pijnlijke voorgevoel bij, dat men
een beweging is geworden, dat er een halt is toegeroepen aan de groei
van de open massa, waarvan de omvang meetbaar aan het worden is voor
polities en opiniepijlers. Tegen deze gang van de geschiedenis wordt
ingegaan door volgende demo's te plannen, door de omstandigheden te
kreāren waarin de kettingreaktie opnieuw op gang kan komen, door de
bereidheid zich te laten meeslepen door een keten van incidenten die
onvoorziene kanten op gaat. Komende gebeurtenissen krijgen daardoor
antimediale trekjes. Ze zullen zich zoveel mogelijk pogen te
onttrekken aan het filmoog, of zich er op het moment supräme geen ene
moer van aantrekken. Kamera's worden geassocieerd met stillen en
bewijsmateriaal en dienen daarom bij de action gecut te worden.

Maar het verlangen de reāle massa opnieuw te zien groeien kan ook
reden zijn om de fokus op de imaginaire massa te richten. Deze werd
indertijd benoemd als "de publieke opinie" die niet mocht worden
afgestoten met al te ruwe beelden. Anders zouden "de sympathisanten"
thuisblijven of zich zelfs "tegen ons" keren. Deze attentheid om de
instemming van de reāel veronderstelde bevolking vast te houden,
verschoof al doende naar de zorg om de belangstelling van de
pl/raatjesmakers zelf. Deze waren langzaam maar zeker ook oude
bekenden geworden. Tegelijkertijd begon de notie van de publieke
opinie te vervagen. Het begrip viel ongemerkt samen met wat tot dan
"de pers" heette en zou uiteindelijk "de media" als zodanig worden. De
media bestaan niet zozeer uit een verzameling perskontakten, maar
vormen eerder de onbewuste wetenschap, dat de beeld- en geluiddragers
alleen worden aangezet indien de gebeurtenissen voldoende mediageniek
worden geānsceneerd. De media werden daardoor een blok, een notie in
enkelvoud. De media is het besef dat alles geregistreerd wordt, maar
dat slechts enkele fragmenten items zullen worden. 
Vanuit het bewegingsgevoel was men in eerste instantie achterdochtig
over de pijlsnelle introduktie van de betiteling "kraakbeweging" in de
media, naar analogie met arbeiders, studenten, vrouwen en milieu. De
vrees bestond dat men met het gebruik van het begrip verplicht zou
worden om richting, omvang en substantie te geven aan het eigen
gekloot, terwijl het nog maar net begonnen was. Aanvankelijk werd
scherp onderkend dat het ĒĒn-lichaam suggererende begrip een
imaginaire grootheid was, waarvan de onzinnigheid nog het scherpst
werd bewezen door de bewering dat je er lid van kon worden. Duidelijk
was ook dat "de kraakbeweging" een gesloten subkultuur moest zijn,
bedoeld om anderen af te schrikken, en dus uiteindelijk onderdeel van
de perskampagne ter "kriminalisering van krakers". Wanneer men zich
gedwongen zag in Newsspeak te spreken, was men er zeer op gespitst het
woord te vermijden en ondertekende men liever met bijvoorbeeld "de
verzamelde Amsterdamse kraakgroepen" die zich richtten "Aan Alle
Amsterdamse Mensen". Mensen die "namens de kraakbeweging" of over "de
krakersbeweging" spraken, vielen direkt door de mand. Dit soort
woorden werd alleen ironisch gebruikt. 
Maar het is onvermijdelijk dat op een gegeven moment een bepaald
patroon wordt ontdekt in de eigen gedragingen. Ze volgen elkaar niet
alleen op, maar interfereren ook. Kennis omtrent politiemethoden en de
mentaliteit van nieuwsvergaarders speelt daarbij een even belangrijke
rol als de opgedane buurtervaringen, relvaardigheden, kennis van de
stadsplattegrond en organisatiestrukturen. Op het moment dat dit soort
wetmatigheden worden ontdekt, ontstaat een referentatiekader waarin
toekomstige "axies" a priori worden ingeschat op hun haalbaarheid en
de mate van gelazer die je ermee over je afroept. Langzaam maar zeker
krijgen de eigen aktiviteiten aldus een doel opgelegd en wordt het
diffuse geheel waarbinnen men operereert een substantie gegeven, die
uitkristalliseren in een gedragskode. In amper een jaargetijde had men
een staat van dienst opgedaan waarvoor, als er geen verdichting van de
tijd was opgetreden, bij wijze van spreken jaren moeizaam geploeterd
had moeten worden. Al die elementen bij elkaar opgeteld werden allengs
ook in het eigen taalgebruik gelijkgesteld aan "de kraakbeweging".
Deze beoogt het konserveren van de gedragskodes en voorkomt dat men
ooit nog kan verdwijnen. De kraakbeweging ontstaat als krakers niet
meer overvallen worden door een wil tot gebeurtenissen, maar ervoor
kiezen "door te gaan". Dat wordt het doel.

In het Nederland van de jaren '80 wordt het beeld dat de pers van haar
eigen eindprodukt heeft, integraal deel van de aangeboden informatie.
De relativiteitstheorie vindt algemeen ingang in de media: door
waarneming verandert de werkelijkheid. De media ziet zich niet langer
als een spiegel van de werkelijkheid of als de waarheid achter de
publieke opinie. De perspersoonlijkheden, die zichzelf met al hun
technische prothesen steeds professioneler in beeld schuiven,
gebruiken de media om het publiek duidelijk te maken dat nieuws een
produkt is. We krijgen elke dag te horen en te zien dat de media net
als andere waren wordt vervaardigd volgens industrieāl/kreatief
procedĒ. De waarde van het produkt wordt ingeschat aan de hand van
zijn snelheid, uniciteit, esthetische en apocalyptische kwaliteiten -
kortweg zijn aktualiteit - en bewezen door de kijkcijfers - zijn
amusementswaarde. Wil een gebeurtenis in de media verschijnen, dan zal
ze aan deze eisen moeten voldoen. 
De krakers die verzeild raakten in een reeks al dan niet spektakulaire
gebeurtenissen, hadden die aan den lijve ervaren en wisten dat alles
wat er in de media over vertoond werd bedrog was - en dat er systeem
in die gekte zat. Het eisenpakket dat de media zichzelf aan het
opleggen was, werd intućtief aangevoeld als de regels waaraan
registraties moesten voldoen om nieuws te worden. Met die regels was
een spel te spelen, bijvoorbeeld om gezag en orde te kakken te zetten.
Die hanteerde zelf immers ook de media als aanvalwapen. En de
mediastenkaste vond het prachtig zo belangrijk te worden gevonden. De
reāle massa die ooit op straat de beest had uitgehangen, werd een
imaginaire faktor waarmee te rekenen was in politiek, media en
kraakkafĒ. De coming-out van de media verliep in wisselwerking met de
intrede van de aktievoerders in de mediawerkelijkheid. Door de
persagentschappen vooraf op de hoogte te stellen van op handen zijnde
gebeurtenissen, kon de garantie worden verkregen dat de reporters ook
op tijd op lokatie zouden zijn. Die stelden daar de eis tegenover dat
er mediamieke beelden geschoten konden worden. De kode voor korrekt
krakersgedrag, die na de verdichte tijd van de eerste gebeurtenissen
was uitgemond in de notie van "de kraakbeweging", begon samen te
vallen met de kode voor korrekt mediaoptreden. 
Het voor mediale toepassing aan te richten voorval is de aktie. Deze
wordt opgevoerd voor een imaginair publiek dat over de schouders van
de persagenten meekijkt. Waar de rel bezit neemt van de ruimte waar ze
doorheen raast, is de aktie een kleine explosie in de leegte van de
normaliteit. Ontbreekt de mediale schittering, dan wordt het al snel
een pijnlijk genante vertoning. Dit betekent overigens nadrukkelijk
niet dat de akties "soft" werden gehouden. Om nog te kunnen
doordringen in het overvoerde mediale bewustzijn van de kijkertjes
thuis, meenden de aktievoerders dat hun daden steeds direkter en
materiāler moesten worden, of de schijn wekken dat te zijn. De "harde
aktie" werd het handelsmerk van de kraakbeweging, de effektiviteit
ervan was af te meten aan de veroverde mediaminuten. De free publicity
voor de eigen aktiestijl had als onvermijdelijke spin-off, dat
bijvoorbeeld het kraken een toeristische attraktie werd die in
wereldpers, gemeentepropaganda en reisfolders verscheen.
Allengs ontstond een merkwaardige afstand tussen het alledaagse kraken
en de media-event waarvoor de aktie de beelden leverde. Ook als je de
hele dag bezig was geweest, stond je daar thuis bij het eten weer
buiten. Je was dan zelf opeens deel van de imaginaire massa waarop je
heftige aktie gericht was geweest. De mediale ruimte was elders, daar
ging je heen, op de fiets. Zo men zich deel voelde van "de
kraakbeweging", werd die door de beeldvorming die ze over zich afriep,
zelf imaginair. 
Dit was het moment waarop de afhakers opdoken, die radikaal toegaven
aan het verlangen definitief van het toneel te verdwijnen. Een tweede
groep werd gevormd door de aanhangers van de doorgaansgedachte, die
meenden een volgende gedaante te kunnen aannemen door de ontstane
strukturen te veranderen en te gebruiken voor iets anders. Daartoe
werden onder het motto: "Kraken is meer dan wonen alleen" een diverse
verzameling aktiethema's gelanceerd, die toevallige solidariteiten een
institutioneler kader moesten geven. Dit was ook gericht tegen de aan
het begrip kraakbeweging inherente teneur, om zichzelf als
revolutionair blok oude stijl te zien. Van begin af aan was er
namelijk een zwarte helmen brigade geweest die meende de strijd te
hebben aangebonden met de stedelijke sociaal-demokratie. Ze gebruikte
panden en loslopende figuren instrumenteel voor dit hogere doel, dat
ze door anderen nooit ter diskussie liet stellen. Tenslotte was er nog
een groep bezig om, buiten de loop der gebeurtenissen, op oude voet
strukturen de grond uit te stampen door in nieuwe buurten
kraakspreekuren te starten, panden te betrekken, aktietjes te voeren.
Allengs bleek de struktuur van panden en buurten hierdoor te worden
omgevormd tot een kollektie van elkaar aantrekkende en afstotende
scenes. Toen deze uiteindelijk benoemd werd als "de beweging" voltrok
zich hetzelfde mechanisme van introduktie en afwijzing, akseptatie en
overname als bij de term "kraakbeweging". Met de beweging, eenmaal op
gang, kon niet meer worden gestopt.

De beweging is de herinnering aan de gebeurtenis. Ze is geen optelsom
van avontuurtjes en groepen, maar een beeld, reflektie of
interpretatie van het voorafgaande, zowel bij de bewegers zelf als bij
buitenstaanders. Die beeldvorming is per definitie gemediatiseerd, of
dat nu in "eigen" of "burgerlijke" geschiedschrijving plaatsvindt. De
groep die wordt meegesleurd in de gebeurtenissen en elkaar daarin
ontmoet, weet dat de media daarover louter onzin melden. Wie, om wat
voor legitieme reden dan ook, te laat komt opdagen en genoegen moet
nemen met de beelden en verhalen, denkt al te makkelijk dat die nog
waar zijn ook. Terwijl de eerste groep krakers overvallen was door de
gebeurtenissen, meenden de laatkomers dat ze georganiseerd waren door
deze eerstelingen. De inhoud van de sterke verhalen zou het resultaat
zijn geweest van de politieke ideologie, die in "de beweging" was
overgebleven als een soort residu van de gebeurtenissen. Deze rest zou
de bron zijn geweest waaruit het voorgaande tevoorschijn was gekomen. 
De tweede en volgende generaties krakers troffen een verzameling
selfmade wetsovertreders aan die middenin de fase van scene-vorming
zat. De kraakbeweging was allang een imaginaire massa geworden, waar
men alsnog aansluiting bij dacht te kunnen vinden, terwijl ze zich
alweer had omgevormd tot een "beweging", die met heel andere dingen
bezig was. Van een reāle massa en een verdichting van de tijd was bij
de oude garde allang geen sprake meer. De akties die per scene gedaan
werden gingen geen onderlinge wisselwerking meer aan; zelfs op nachten
met een enorme opeenhoping van partikuliere initiatieven begonnen die
elkaar niet te versterken, maar bleven net als de scenes naast elkaar
bestaan. Hoogstens leverden ze een dag later verbazing op over het
feit dat er blijkbaar meer mensen waren met dezelfde duistere hobby.
De wisselwerking die men zocht was die met de media, niet die met de
ander. De reāle massa die zomaar kan aangroeien was iets onbekends en
griezeligs geworden, een herinnering die werd opgehaald als de
diskussie over "verbreding", waarin de nostalgie gesublimeerd moest
worden tot bewegingsverlangen. De solidariteit, die ooit net als de
gebeurtenis over je heen kwam, moest nu opeens kunstmatig worden
opgewekt door aktiethema's te nemen waar iedereen het sowieso mee eens
was (fascisme, racisme, seksisme). Nieuwe initiatieven komen niet
verder dan een remix van goede bekenden en oude kontakten. 
Zoals de beweging de herinnering aan een avontuur is, is de scene de
herinnering aan de ontmoeting. Deze wordt achteraf toegeschreven aan
een gedeelde levensstijl, en de scene wordt het plateau voor de
spektakulaire opvoering daarvan. Door het gebruik van het woord
"beweging", wordt een groter verband en een historische kontinućteit
gesuggereerd, die de gedragskode van de scene legitimeert en
blokkeert. Als levensstijl pur sang zou ze het verleden echter niet
nodig hoeven hebben, ze zou kunnen schitteren in de extatische
beleving van haar verschijningsvorm. Maar de bewegingsscene kan zich
niet los zien van het kraakverleden, omdat ze met het dilemma zit dat
de kraakbeweging nooit haar eigen einde heeft willen traceren, of
ensceneren. De scene slaagt er niet meer in onbeschaamd het heden
overhoop te gooien, de ballast der historie maakt haar ongevoelig voor
de heersende omstandigheden van het nu. De scene blijft wachten op de
ontmoeting en de gebeurtenis. Om de herinnering en de belofte daaraan
in stand te houden wordt na moeizame herenigingsgesprekken en
maandenlange voorbereidingen nog wel eens meegedaan aan "middelgrote
akties" in verenigingsverband. Als er een gebeurtenis plaatsvindt,
overvalt deze ook de scenes als een natuurramp. Zo'n katastrofale rel
wordt eigenlijk alleen nog ontketend door absolute beginners die
dolenthousiast materiaal aandragen voor iets totaal onbekends. 

De media kent de metamorfose niet. Ze konstrueert en distribueert
identiteiten aan de lopende band en verplicht eenieder die met haar
kontakt maakt z'n papieren te laten zien. Ze daagt haar gebruikers van
serie tot showquiz uit zich te spiegelen in het beeldscherm. Het
klassieke model waarin ieder individu maatschappelijk te plaatsen was
aan de hand van arbeid en seks, heeft zij vervangen door de
identiteitenmarkt, waarop je alles mag zijn wat je wilt, als je maar
iets bent en dat laat merken ook. Aktievoerders kregen in de loop der
tijd door dat je niet permanent aktueel kunt blijven, maar dat je wel
in de media kunt terugkeren, als je je maar keer op keer presenteerde
onder een andere naam en organisatievorm. De ongrijpbaarheid voor pers
en politie werd bereikt door de medianorm van naam en bedoeling tegen
zichzelf uit te spelen. Daardoor werd het ook steeds minder lukratief
als kraakbeweging te verschijnen, hoezeer men die in eigen kring ook
trouw bleef. Deze wil om imaginair te worden resulteerde in een kennis
omtrent mediamachinaties, die een tweede natuur werd, een automatisme
waarin de aktie pas bestaat als ze een item is geweest. De intrede in
de mediale ruimte onder verwaarlozing van het buitenmediale,
resulteerde in het vergeten van de mogelijkheid van een metamorfose,
waar zonder bedenkingen op was ingegaan door krakers uit de begintijd.
Men kan bewust en gewild overschakelen van de ene identiteit op de
andere. Maar de metamorfose heeft niets met wil of bewustzijn te
maken, met een keuze uit meerdere aanbiedingen. De
gedaanteverwisseling is mogelijk wanneer men op het juiste moment de
leegte ingaat om elders als iets anders te verschijnen, terwijl niet
vaststaat wat dat is. Het medium van de metamorfose is het lichaam, de
materie zelf, en niet alleen maar het beeld daarvan, ofwel de
identiteit. Zo verandert het individu bijvoorbeeld in een massamens
door een omslag van de aanrakingsvrees, door een plotselinge erkenning
en waardering van het eigen en de andere lichamen, door het uitwissen
van de wil en de persoonlijke biografie. De wil tot verandering is
niet voldoende voor een gedaantewisseling, het proces eenmaal op gang
krijgt een eigen tempo, neemt een wending en voert je mee. De
metamorfose maakt kortsluiting met de werkelijkheid en geeft haar
daardoor een maximale intensiteit. De ontmoeting tijdens de
gebeurtenis is het moment van de wending. Door de opeenvolging van
beelden en identiteiten in de media als enige werkelijkheid te
aksepteren, verloor het aktievoerende deel van de natie de potentie om
van het toneel te verdwijnen en op te gaan in het proces van
onvoorzienbare gedaanteveranderingen.
De bewegingsleer buigt zich over dit raadsel van de verschijningen en
verdwijningen in de buitenmediale realiteit. Bewegingsleer is zowel
een bril als een boek en presenteert uitgestelde inzichten zonder zich
af te vragen wat het nut ervan is. Ze is er niet op uit alle verhalen
op te duiken. Over sommige gebeurtenissen is al zoveel geschreven.
Maar haar selektie is geen kwaliteitsbeoordeling. De bewegingsleer
zoekt in het materiaal, dat zij dankbaar in ontvangst heeft mogen
nemen, de momenten waarop de wetmatigheden zich manifesteren. De rest
is geschiedenis. 
INHOUD

Woord vooraf

Speciale bewegingsleer
de konstitutie van de kraakbeweging

Oorspronkelijk kraken
het wonder van de lokale ruimtevaart 

Groote Keyser en Vogelstruys
in de ban van het pand

Eenmaal in beweging...
de doorgaan-gedachte

Hans Kok en de dood
de geheime verdwijning

De dijk van Kedichem
paniek in vereniging 

Een rel uit de hemel
de nacht van de Mariānburcht

Sloop-nieuwbouw in eigen kring
de kraakbeweging vaart uit

Algemene bewegingsleer
op zoek naar een baan in de ruimte

slotopmerking door Johan Sjerpstra