Eenmaal in beweging

*
Bij de tweede herkraak van de Vogelstruys, in september 1980, werd een
spandoek opgehangen met de tekst: "Kraken gaat door." Toen het pand een
dag later ontruimd werd, verspreidden degenen die op het alarm waren
afgekomen zich al snel door de stad. In kleine klubjes trok men door
het centrum, hier een brandje stichtend, daar een raam inkinkelend. Men
kruiste elkaar soms toevallig. Het verschijnen van de doorgaansleus
valt letterlijk samen met het uit elkaar gaan van de kraakbeweging.

*
De trek naar de stad<D> Michiel: "Ik denk dat de Vondelstraat bij ons
de breuk was tussen buurt en stad. Tot dan waren we als kraakgroep een
eenheid, met dezelfde ervaringen, dezelfde geschiedenis, dezelfde
positie daardoor ook. Door de enorme snelheid van de gebeurtenissen
maakten mensen verschillende dingen mee, omdat ze op verschillende
plekken waren of kozen te zijn. Ik had die dagen zoveel intensieve
belevenissen met anderen, die helemaal niet uit de buurt kwamen, dat
zij degenen werden met wie ik doorging. Met mijn buurtgenoten had ik
heel weinig kontakt gehad, omdat ik veel centraler zat. Ik zag veel
mogelijkheden in de stad en kreeg daardoor grote afstand tot de buurt.
Ik bleef wel iedere avond naar ons kraakkafÇ gaan. Maar dat was meer om
te vertellen wat er stedelijk gebeurd was en om te vragen of ze mee
wilden doen."
Wat is 'de stad'? Michiel: "Het gaat om de overschakeling naar het er
dagelijks mee bezig zijn. In een buurt kun je gewoon niet dag in dag
uit kraken. Buurten waren vooral vergaderpunten, regelplekken, met heel
verschillende types. De meeste mensen zaten toen ook niet in de
uitkering. In de loop van '80 is er een groep die er wel dagelijks mee
aan de gang gaat. Die zoeken allemaal naar projekten, naar houvast, met
mensen bij wie ze zich op hun gemak voelen."
Wat was er anders aan 'de stad'? Michiel: "Ik herinner me dat we na een
Groote Keyser-vergadering zaten na te praten in kafÇ De Piepel. Daar
ving ik een gesprek op waarin Hein een korte evaluatie maakte voor een
kennis en dat ging in zo'n militaire terminologie: 'Die hebben we te
grazen gehad, nu moeten we die nog even uitschakelen. We zeggen tegen
de Indische Buurt dat de mollies van het dak zijn, dan houden die ook
hun mond.' Wijzelf waren absoluut naãef in machtsdenken, idealistisch
waren we. Dus was het een ontnuchtering te ervaren dat anderen niet zo
dachten. Ons standpunt was: de buurten moeten beslissen. Direkt na de
Vondelstraat organiseerde Hein vergaderingen waar hij aan zo'n 25
belangrijke mensen uit de buurten zijn plannen voor de komende maand
ontvouwde. Die moesten in de buurten besproken worden, maar je kon niet
alles zeggen in verband met uitlekken. En dan moest er worden
gemobiliseerd. Daartegen ontstond in de buurten enorm veel opstand:
'Ja, moeten wij alleen maar plannen uitvoeren die door een of ander
onduidelijk orgaan bedacht worden?' Dat geheime klubje bestond
inderdaad, maar daarnaast werd er, vlak voor een ontruiming of grote
aktie, een 'SOK' uitgeroepen. Wij waren ervoor dat je op het SOK je
plannen besprak, dat iedereen het dan zag zitten, zonder dat er
gelobbied werd in duistere cirkuits." 
Dit Stedelijk Overleg Kraakgroepen was een uit vroeger tijden
meegenomen benaming voor de onregelmatige en rommelige vergaderingen,
waarvoor alle buurten via de alarmlijn werden uitgenodigd. In principe
konden alle panden of buurten een SOK beleggen. Het was een plek waar
je aktievoorstellen aan andere buurten kon presenteren en waar de taken
verdeeld werden: binnen- en buitenploeg vormen, persgroep samenstellen,
poster maken, spandoeken schilderen, materiaal regelen, akties
voorbereiden. Het funktioneerde niet als centraal orgaan waar een
basisdemokratische besluitvorming werd betracht over de strategie op
langere termijn. Het idee was dat buurten en panden zelf per geval
beslisten hoe ze gingen verdedigen of aanvallen, en dat kon per
definitie niet gedelegeerd worden aan een hogere instantie. 
Michiel: "De debatten over demokratie, de positie van de buurt, die
waren in feite flauwekul, want het maakte niks uit wat je daarover zei.
De oppositie tegen wat er stedelijk gebeurde speelde geen rol. De
gebeurtenissen waren zo overweldigend, als buurtvergadering kreeg je
geen grip op wat de volgende 'grote aktie van de kraakbeweging' zou
zijn. En dat was wel de illusie. In onze beleving, in de buurt, was er
heel duidelijk een stedelijk machtscentrum en dat waren wij niet. Een
paar maanden bepaalden vooral Hein en konsorten wat de komende aktie
zou zijn van de 'verzamelde Amsterdamse kraakgroepen'. Maar ook zij
werden overvallen door bijvoorbeeld 30 april, hoe hard ze daar ook
naartoe hadden gewerkt. Je kunt absoluut niet zeggen dat zij dat
geregisseerd of in de hand gehad hebben. Alleen was er geen andere
georganiseerde groep die zoveel macht had om gebeurtenissen op gang te
brengen. 
Dat de gebeurtenissen iedereen overvielen was voor mij wel een kick,
maar niet voor alle mensen in de buurt. Er ontstond een scheiding,
omdat een aantal mensen er enorm door verleid werden en het echt
fascinerend vonden en er dus altijd bij wilden zijn. Daarna viel de
buurt snel uit elkaar. Je had een geweldloze stroming die er gewoon
geen reet meer mee te maken wilde hebben. Sommige mensen waren
doodsbang voor die toestanden. Iedereen raakte er ook maar in verzeild,
het was voor veel mensen geen keuze om kraker te zijn."

*
Terug naar de natuur. Michiel: "In onze buurt had je voornamelijk
woongroepen. Vanaf het moment dat het kraakkafÇ werd geopend, zaten we
daar bijna iedere avond met 60, 70 mensen. Eind 1979 was het bij ons
afgelopen met kraken, omdat de dichtgetimmerde panden op waren. Het
debat dat daarna in de loop van '80 op onze buurtvergaderingen
ontstond, draaide rond het feit dat de ene helft wilde voorkomen dat
stedelijke dingen het zouden winnen van de buurtstrijd, terwijl anderen
juist stedelijk bezig wilden zijn. Het hart van onze organisatie was
stedelijk kraker geworden en daardoor waren we niet meer bezig met al
die dingen die we ervoor deden in de buurt. Er was een grote stroming
die daarnaar terug wilde, die dat steeds als het probleem zag: dat je
met de mensen waarmee je woont, met je buurt, met je direkte omgeving,
dingen moet doen. Dat het natuurlijk is, om je als buurt in een stad te
organiseren en niet als krakers in een stad. En dat als je dingen deed
die onze buren niet begrepen, dan was je fout, dan was er geen kans dat
je sterk werd, dat je kon verbreden in de buurt. 
Toen is in het centrum van onze buurt een pand gekraakt om een
buurtwinkel in te openen, en dat is gedaan door krakers. Daarna zijn de
opbouwwerkers en iedereen in dat pand gaan zitten, terwijl het nog
gekraakt was. Ze hebben de huur van hun eigen werkruimtes opgezegd en
zijn daar allemaal met elkaar gaan samenwerken. 
Vanaf '81 gingen hele gekraakte blokken zich groeperen om elders een
pand te zoeken, omdat de sloop begonnen was, als eerste het kafÇ. Er
zijn nooit ontruimingen tegengehouden. De buurt wilde nieuwbouw en
wanneer je je daar tegen verzette, kreeg je direkt een konfrontatie met
je buren. Er is zelfs geen diskussie over geweest." De buurtmystici,
die de buurt zagen als de natuurlijke relatie van de stadsmens tot zijn
milieu, bleven. De afhakers verdwenen uit beeld. De rest ging door,
wilde kiezen, koos voor de tegennatuurlijke identiteit van ontwortelde
kraker.

*
Kraker worden. Michiel: "Wij voelden ons jonge honden, frisse mensen
ten opzichte van de ouderen. Die gingen allemaal donker gekleed, waren
door het leven getekend, hadden al palestijnensjaals. Wij droegen nog
lang haar natuurlijk." Karel: "Dat ging er bij mij na 30 april af. Toen
hoorde je al die verhalen over stillen die de buurten doorreden met
fotoboeken van duidelijk herkenbare stenengooiers. Bovendien had je
gezien dat je bij arrestaties aan je haren de busjes werd ingetrokken.
Dat zag je na veel grote akties, dat mensen opeens van uiterlijk
veranderden." De politiekamera's legden de coupe die men aan de jaren
'70 had overgehouden vast, wat aanleiding gaf tot een modernisering van
de persoonlijke vormgeving. Tegelijk werd het noodzakelijk om zich bij
openbare optredens te maskeren met kledij die zo uniform mogelijk was.
De onopvallendheid voor de kamera's die men hiermee wist te bereiken,
maakte de krakers voor omstanders echter des te opvallender. Dit
verschil werd ook door de persmedia opgepikt en in de beeldgeving
benadrukt, om het maatschappelijk vraagstuk te labelen met duidelijk
identificeerbare gezichten. Zo werd een kraker gekonstrueerd, die zich
scherp onderscheidde van andere stadsbewoners. En dat, terwijl bij
buurtkraken de huiselijkheid en de normaliteit van de "nieuwe bewoners"
op de voorgrond werd geschoven.
Stephan: "Toen wij begin '80 ons kraakspreekuur begonnen, kregen we
meteen een typemachine en wat tafels van het buurthuis. Alle informatie
over leegstand en eigenaren die zij binnenkregen, vertelden ze aan ons
door." Karel: "Op het kraakspreekuur kwamen ook vaak buurtbewoners
langs met dat soort info. Wij kraakten regelmatig voor Surinaamse
gezinnen die net waren overgekomen, omdat de toestand daar steeds
onzekerder werd. Daardoor heb ik ook voor het eerst alledaags racisme
meegemaakt, in zo'n straat vol fatsoenlijke armoede." Het vrij zwemmen
in de normaliteit stuit op grenzen, wanneer niet meer te verhullen is
dat krakers met heel andere zaken bezig zijn dan de straatgenoten en
beiden niet bereid zijn zich voor langere tijd aan te passen. "Ze
hebben het wel over de wereld veranderen, maar als je weet hoe moeilijk
het is om ÇÇn straat te veranderen..." Zo tendeert ook het buurtkraken
ertoe zich op zichzelf terug te trekken en wordt het beeld dat
buurtbewoners van hen hebben geaksepteerd als een van de grenzen waar
je rekening mee te houden hebt.

*
De prikaktie. Eind 1980 is een nieuwe "manier van kommuniceren"
ontwikkeld. "De prikaktie is geen alternatief voor de rel, maar een
mogelijkheid je machteloosheid op straat te doorbreken door je eigen
momenten te bepalen. De ideologie ervan is ook dat niet de politie je
belangrijkste vijand is, maar de keten van wie verantwoordelijk zijn
voor projektontwikkeling en spekulatie. Door iets te doen bij bankier,
architekt of makelaar pak je de medeschuldigen aan." 
De prikaktie wordt voor het eerst als zodanig benoemd bij de
Dodewaard-gaat-dicht blokkade in de herfstvakantie van '80 tegen de
kerncentrale aldaar. Een maand later staat de dreigende ontruiming van
de Grote Wetering helemaal in het teken van deze verschuiving. "Te gek.
Je bepaalt zelf wat je doet en je kiest je eigen middelen. Geen
stillenparanoia, geen eindeloze lulvergaderingen en lange
voorbereidingen. Je bent ongrijpbaar en je valt niet op met een klein
groepje mensen. Met een grote massa doe je niks: 'n paar mensen die
stenen gooien, duizenden mensen die niks doen, behalve leuzen
schreeuwen: ME weg ermee." 
Er is iets fundamenteel veranderd op straat. De menigte is zijn
potentiâle energie kwijtgeraakt en daardoor niet meer in beweging te
krijgen. Voor zover nog iets gedaan wordt, gebeurt dat door mensen die
daartoe vooraf besloten hebben en hun eigen materieel meenemen. Deze
professionele instelling produceert onvermijdelijk een publiek dat gaat
staan toekijken en mooie prestaties aanmoedigt met geschreeuw. 
"Iemand vertelde me heel vrolijk dat ze juist met een groepje kilo's
tomaten hadden gegooid. Ze gebruikten een puntensysteem. Een punt voor
ME-bus (het gemakkelijkst), tot vier punten voor rennende marechaussee.
Hij was nu weer op weg naar de groenteboer." Voorbijgangers worden
voortaan gebruikt om niet op te vallen. Doordat de prikaktie de traag
geworden massa loslaat, kan ze weer snelheid maken. Op bezoek bij de
Friesch-Groningsche Hypotheekbank: "De aktie was zo flitsend snel (in
30 sek was het gepiept), dat het zelfs ons verraste. We zijn met z'n
allen het kantoor binnengelopen, hebben daar stencils, verf, rook en
verblufte werknemers achtergelaten. Ook hebben we met de elektriciteit
gehobbied. Toen weer snel naar buiten en verspreiden." 
Van een overval is hier geen sprake. De drang om je te laten meesleuren
door een grootse gebeurtenis en je radikaal te bevrijden van je eigen
wil, is niet meer in het spel. Dit verlies wordt omgezet in winst: je
kunt nu zelf bepalen wat je wel en niet wilt doen, als er eenmaal
besloten is dat er iets gedaan moet worden. De aktie is niet meer een
gebeuren waarin je vanzelfsprekend meedraait, maar een 'keuze', een
woord dat daarvoor nog niet was opgenomen in het kraakvokabulair. Het
verloop van een massa-aktie op straat is niet te kontroleren, maar
hooguit te beãnvloeden. Zo'n aktie kan zich dus ook altijd tegen je
keren, wat leidt tot matpartijen en arrestaties. De prikaktie is een
reaktie op deze grillige loop van de gebeurtenissen. De mogelijkheid
van een katastrofale fragmentatie van de massa door geweld van buitenaf
wordt voorkomen door zelf de gebeurtenis zelf te fragmenteren. De
grootschalige konfrontatie rond een symbool wordt ondersteund door
ekonomische schade elders aan te richten: "Laat duizend ruiten
rinkelen." 
Het gaat erom alle mogelijke konnekties met de kasus aan het licht te
brengen (banken, advokaten, makelaars, bewakingsdiensten). En dat niet
door ze aan te klagen maar door ze een beurt te geven. Ieder prikje is
afzonderlijk in de hand te houden en ontleent zijn zin aan het grotere
kader waarin het wordt uitgedeeld. De prikaktie wordt geãntroduceerd
als truuk om aandacht te vragen voor de persverklaring. Met de
prikaktie zet ook de tendens in om van de gebeurtenis zelf propaganda
te maken, om anderen aan te zetten eigen akties te gaan doen. De prik
krijgt dan pas zin wanneer ze in de media verschijnt.

*
De wraak. Dit type prikaktie staat buiten iedere strategie of taktiek.
"Wederom een bezoek aan Bakker waarbij zijn auto van kleur veranderde.
Achteraf gezien publicitair niet zo gunstig want het geeft hem de
gelegenheid drievierde bladzijde lang zielig te doen in de krant. Maar
wij zijn wat van onze spanningen en frustraties kwijtgeraakt en dat is
ook iets waard." De wraak heeft geen legitimatie nodig, ze kan het
zonder rationaliteit af. Ze kan via het diskussiâren over argumenten
voor of tegen terugpakken weliswaar worden ingetoomd of uitgesteld,
maar nooit worden voorkomen. De wraak kombineert het impulsieve
karakter van de prikaktie met de duurzaamheid van het litteken. Ze
heeft een beter geheugen en meer geduld dan argumenten alleen. Ze is
geworteld in harde informatie die zich heeft afgezet rond een pand of
persoon. De wraak ontneemt hen de bescherming van hun maatschappelijke
rol, ze plaatst de schuldigen buiten hun politieke, ekonomische of
sociale kader en keert terug tot de elementaire vorm van individuele
verantwoordelijkheid. Wraak is daarom altijd zeer nauwkeurig gericht,
dat onderscheidt haar van het principe van de ekonomische schade dat
uit is op kwantiteit. 
Bovendien zorgt ze ervoor dat je niet geblokkeerd raakt door de frust
die onvermijdelijk optreedt bij konfrontaties met hogere machten.
Wraakgevoelens zijn een permanente bron van inventiviteit. "Na de kroeg
piesen in de brievenbus van de eigenaar, wandluizen in een enveloppe
opsturen, een koud buffet laten afleveren voor 12 personen Ö ü28,-
p.p., een half uurtje later een diskoshow Ö ü1500,-, een dag daarna
gevolgd door een grafkrans". Ook al was de wraak in het kader van
grotere akties niet te verdedigen, er waren genoeg te verantwoorden
prikakties om te voorkomen dat ze alleen zou komen te staan. De
prikaktie moet bewijzen dat ze geen "blinde" wraak is om een hetze voor
te zijn. Daartoe gebruikt ze de persverklaring. De wraak zelf bekommert
zich niet om media-aandacht. Sterker nog, "je probeert zo'n aktie juist
buiten de pers te houden omdat het zo slecht is voor je goeie naam"
(Frits).

*
De scene. De fragmentatie van de gebeurtenis in de prikaktie valt in de
tijd samen met het ontstaan van de scenes. Wat begon als een toevallige
ontmoeting onder bizarre kondities bij een kraak of op straat, leidt
allengs tot een nadere kennismaking in de besloten sfeer. Het
buitengewone van de gebeurtenissen, hun onherhaalbaarheid, wordt
vastgelegd in een geheimtaal, waaraan alleen de intimi zich kunnen
laven. De vele groepjes die als residu achterblijven na de kraak- en
ontruimingsgolf begin jaren '80, koesteren ieder hun sterke verhalen
over de toenmalige massa-gebeurtenissen. Zij konsolideren die door
ieder een eigen projekt te kiezen om de opgedane ervaringen te
verwerken en te verbouwen. De een redeneert vanuit de "toenemende
repressie", de ander blijft chaoskunstenaar, een derde ziet het
allemaal als begin van "de beweging" in opbouw, een vierde herinnert
het zich als een ontmoeting van gelijkgezinden en gaat verder in
vrouwen-, potten- of homoscenes. Het wordt al snel onvoorstelbaar dat
je de gebeurtenissen anders kunt interpreteren dan je zelf doet. 
De scene ontstaat wanneer men elkaar steeds vaker begint tegen te komen
op uitverkoren plekken. Er is genoeg drank aanwezig, de sluitingstijd
wordt per nacht vooruitgeschoven. Nu de studie is opgegeven, is er ook
geen dagritme meer waar de donkere uren moeten worden ingepast. Men
slaagt er niet alleen in achtereenvolgens elkaars gezicht, adres en
naam te onthouden in de loop van deze sessies, men begint elkaar goed,
al te goed te kennen: "verbreding naar binnen toe". Al ras wordt zelfs
vergeten dat de bekenden ooit onbekenden zijn geweest. Wat anonieme
overgave was, wordt een gemeenschappelijke noemer waaronder men
zichzelf poogt te hervinden, zodra de roes voorbij is. Wie zich niet in
die noemer kan vinden blijft na een tijdje weg, wie sowieso geen
behoefte heeft aan noemers is na de eerste avond al verdwenen. De scene
lijkt op het 18de eeuwse koffiehuis, de 19de eeuwse salon, de loge, de
groepen en scholen uit kunstenaarskringen, de bohäme, het
studentendispuut, de kerkelijke gemeente, kortom, al die (in)formele
instituties die de herinnering aan een gebeurtenis kombineren met een
levensstijl, waarin de belofte van de wederkeer wordt gekultiveerd. 
De scene verduurzaamt de herinnering aan de onvoorziene ontmoeting en
maakt 't tegelijk onmogelijk dat die ooit nog zo zal plaatsvinden. Het
vermogen van een massa onbekenden om spontaan tot daden over te gaan
wordt ontkend, terwijl door de groepvorming tegelijk gegarandeerd wordt
dat buitenstaanders alleen maar het toekijken hebben. In de praktijk
blijkt het echter noodzakelijk om, wil men Åberhaupt nog akties
uitvoeren, die vooraf nauwkeurig te organiseren omdat anders niemand
weet wat ie moet doen. Terwijl men de anonieme massa heeft
afgeschreven, wordt er wel mee gedreigd naar de buitenwacht. En in
eigen gelederen wordt de belofte in stand gehouden dat ze eens zal
herverschijnen als gevolg van de eigen akties. Deze innerlijke
tegenspraak voorkomt ophouden en/of terrorisme. Voortaan leert men
alleen nog elkaar, maar geen anderen meer kennen. Opname in de scenes
is een full time job om je de specifieke verhalen, relaties,
gedragskodes en modes eigen te maken. 
De fragmentatie van de herinnering aan de oergebeurtenissen in de
scenes, leidde er na '80 toe dat de scenes op het niveau van het
persoonlijk kontakt al snel geen barst meer met elkaar konden beginnen.
Iedereen had het over iets anders. Maar tegelijkertijd werden deze
losse fragmenten als historische referenten onder ÇÇn noemer gebracht,
met de suggestie dat iedereen hetzelfde heeft meegemaakt: dÇ
Vondelstraat, de Luik, 'Dodewaard', 'Boekel', '30 April' enz. De
gebeurtenissen verloren hun werkelijkheidspotentieel, gingen op in een
imaginair taaleigen, maar dat hield de kommunikatie tussen de scenes nu
juist weer mogelijk. Men kan zich beroepen op een historische
kontinuãteit, het juk van de geschiedenis kreâert "eenheid in
verscheidenheid". Terwijl de scene een eigen projekt begint om een stap
verder te zetten, mag deze opzet niet slagen omdat het bedrijfje anders
in de lucht komt te hangen.
Een scene is alleen scene als het zich deel weet van een diffuus
geheel, dat het eigen bestaan legitimeert. Ontbreekt het grotere
verband, dan is het gewoon een vriendenklub. De scenes houden evenwel
nauwkeurig een onderlinge afstand in ere, om de onbekendheid te
garanderen die het bij grotere akties mogelijk maakte de overwachtste
dingen te kunnen blijven doen. Het kunstmatig instandhouden van deze
onbekendheid staat er bovendien voor in, dat het idee dat men deel is
van een beweging die groeit, en dus het bestaan van de scenes zelf, hun
aantrekkingskracht behouden: "steeds meer mensen komen in verzet". 

*
Eigen media. Om de brokstukken van de prikakties als ÇÇn verhaal te
kunnen zien werden persorganen onontbeerlijk, die het allemaal bij
elkaar brachten. In deze bladen moesten achteraf de flarden verdicht
worden tot ÇÇn gebeurtenis. Er ontstond een behoefte aan een overzicht
van alle voorvallen die er rond een ontruiming plaatsvonden. Deze
dokumentatiedrift kon het niet hebben dat de grote media de kleine
details vergaten. Eigen media moesten de buitenwereld, maar vooral
elkaar, gaan vertellen wat men allemaal had uitgehaald. En als je dan
ontdekte dat ze ook daarin vergeten waren jouw aktie te vermelden, was
de verontwaardiging groot. Voor het aktiebewustzijn was iets alleen nog
echt gebeurd wanneer het in de media terecht kwam, ook als dat blaadjes
waren die alleen in eigen kring werden gelezen.
Maar tegelijk was de herinnering aan vroegere massa-gebeurtenissen nog
zo sterk, dat de nieuw ontwikkelde aktievormen in het teken daarvan
werden geplaatst. Wanneer de massa op straat niet meer spontaan
bijeenkomt en groeit, wordt het beeld van de grote verbondenheid die
daar bestond keer op keer opgeroepen in de media die men zelf in leven
roept: de 'bewegingsbladen'. Nu waren dat allemaal projekten van
specifieke scenes en dus werden ze door de andere scenes met een zeker
wantrouwen gevolgd. De schrijfwijze en onderwerpkeuze wrikten met de
eigen benadering, maar anderzijds waren het nu juist deze bladen en
zendstations die het grotere geheel presenteerden waarvan men zich deel
zag. Dit diffuse kader waarin de eigen daden en thema's geplaatst
werden, maakten het onmogelijk verschil te maken tussen intern en
extern gebruik. Zowel vriend als vijand luisterde mee. Het blad
eindigde op het bureau van gemeentestrategen, geheime diensten,
koffieshops, gemeenschappelijke ruimtes, ouderlijke huizen,
revolutionaire salontafels en het vuilnisvat.
Deze onduidelijkheid omtrent de geadresseerde werd nog versterkt door
eigenschap van alle media om zich tot een imaginaire massa te richten.
Voor wie werden de eigen bladen nu precies volgeschreven? Terwijl een
blad als bluf! zich beschouwde als "megafoon naar de media",
bijvoorbeeld om te dreigen met een rel, werd het om dezelfde reden door
andere scenes bestreden als "springplank voor karriärejagers". Hoe
klein de oplage van de eigen publikaties ook was, men ging er altijd
vanuit dat ze door heel de natie te volgen moesten zijn, omdat ze via
mediale voortplanting ooit in alle huiskamers terecht zouden komen. Dit
was het argument tegen het buitenhangen van de vuile was in de eigen
media, ook als dat bedoeld was als een aanzet tot een "dzkzy".
Diskussies werden sowieso achteraf gepubliceerd, zodat ze geen enkele
invloed hadden op de loop van wat er gebeurd was. Dat de eigen media
zowel gericht waren op potentiâle medestanders, als de funktie van
cement tussen de scenes moesten vervullen, leidde tot een taal die alle
absurde en griezelige kanten gladstreek. De woorden waarin men de
persverklaring aan het publiek vervatte, stonden los van het niveau van
de lokale ervaring. Men vertelde niet, maar vertaalde de eigen daden
direkt naar een imaginair niveau. Ook prehistorische jargons konden
daardoor van stal gehaald worden, van Marx tot mannengroep. Men was "in
de media".

*
Kraken is meer... De kraakbeweging van na 1980 kon bogen op een enorm
aantal panden, opgebouwde voorzieningen en een reeks spektakulaire
gebeurtenissen. Maar ze had geen ideeân opgeleverd die de aktiviteiten
in historisch perspektief plaatsten. Ze waren zelfs niet uit te leggen
aan de bevriende bewegers in Berlijn, Freiburg of ZÅrich, die in 1981
hun hoogtijdagen beleefden. Hooguit kon er aan hen harde informatie
worden geleverd over lokale spekulanten, woningdistributie en
stadsvernieuwing. De meegebrachte beelden werden door de Krawallisten
in den vreemde echter wel gewaardeerd, en ingekleurd met artikulaties
van het eigen onbehagen. De krakers die thuiskwamen van reisjes naar de
Midden-Europese aktiesteden brachten het woord "Bewegung" mee, dat daar
zonder enige aarzeling vanaf de eerste kettingreaktie op de
gebeurtenissen was geplakt. 
Het aksepteren van de doorgaansleus, nadat de grote kraakgolf aan z'n
eind was gekomen, had onvermijdelijk de vraag opgeroepen wat kraken
eigenlijk inhield. Tot dan had 'kraken' gestaan voor: meer kraken en
panden behouden. Deze ideologie geeft geen antwoord op de vraag wat je
moet doen als je pand voorlopig niet bedreigd wordt, of zelfs
gelegaliseerd gaat worden. De mogelijkheid van een totale ontruiming
van het veroverde huizenbestand, zoals in de buitenlandse steden, was
nooit aan de orde. Het zelfbeeld van de kraakbeweging als
"anti-ontruimingsbeweging" verloor daardoor iedere charme. Als er een
groot pand ontruimd was, kraakten de bewoners soms dezelfde dag nog,
net zo makkelijk, een ander avontuurlijk komplex. Bovendien kon je
altijd gaan onderhandelen over legalisering, want wat je met je pand
wilde was jouw beslissing, dat ging niemand verder iets aan. Daardoor
sloeg ook het idee van de 'totale konfrontatie met de staat' hier nooit
echt aan. Wilde men er desondanks voor kunnen kiezen door te gaan, dan
moest de identiteit van kraker inhoud krijgen. 
De vraag was nooit: waarom kraken? ("Vraag niet hoe het kan maar
profiteer ervan!") Kraken was pure praktijk, om de kraakruimte een
tijdsdimensie te geven moest er van buitenaf een ideologie worden
ingeplant. Dit perspektief werd in de loop van '81 verwoord in de
slogan: "kraken is meer dan wonen alleen". Het 'meer' nu werd ingevuld
door 'de beweging', die het aksent verlegde van het kraken naar 'de
aktie gaat door'. Het opzienbarende aan de meer-dan-wonen-leus is dat
het oorspronkelijke Woningvraagstuk zowel wordt vastgehouden als
losgelaten. De nieuwgevormde 'beweging' had de uitkomst kunnen zijn van
een radikale metamorfose van de kraakbeweging. Men had het eigen
verleden radikaal achter zich kunnen laten om iets heel anders te gaan
doen. Maar de bewegers vonden het niet nodig daarvan afstand te nemen,
omdat nieuwkomers maar al te vaak juist via de resterende kraakkanalen
bij akties betrokken raakten - en hoe moest het anders? Hierdoor
bevestigden de bewogenen echter nog lange tijd het idee dat de
kraakbeweging gewoon nog bestond, ook al hadden zij ervoor gekozen niet
langer als kraker door het leven te gaan. Dit was goed voor een
decennium verwarring. 
Overigens werd het inbrengen van de aktie-ideologie niet als breuk
ervaren, omdat het op personeel niveau de full-time stedelijke krakers
waren die zich omtoverden tot de 'aktievoerders' die dag en nacht in
touw waren voor varia doeleinden. Alle scenes die overgingen op het
"kraken is meer dan wonen alleen" destilleerden uit hun oorspronkelijk
kraakverleden een gemeenschappelijke noemer: de "direkte aktie". Door
met je groep een of ander objekt met een bezoek te verbouwen, vond nog
iets plaats van de ontmoeting van vroeger. Met de direkte aktie kon
bovendien de vertrouwde omgeving worden verlaten en werd men
"onvoorspelbaar in de aktievorm en de plek waar je opduikt, verrassend
in de argumenten die gebruikt worden, niet aanspreekbaar en zeer
onredelijk voor onze tegenstander, nooit bereid kompromissen te sluiten
en dus eisen te stellen, altijd erop uit konfrontaties uit te lokken in
de hoofden of harten. Winnen kunnen we toch nooit (en gelukkig maar)."

*
... dan wonen alleen. Je hebt Britse mijnwerkers, verzet tegen pretpark
Borobudur, 16.000 nepkadobonnen voor Vroom & Dreesman, Navajo-indianen,
dealers in Staatsliedenbuurt, illegale Surinamers, het Amerikaanse
konsulaat, CP-skins, repressie in Belgiâ, Turkse vakbondsmensen,
hexennacht, Amicales en Grijze Wolven, meiden, munitietransporten,
diskriminatie in Lelystad, wintex, visitatie in Arnhem,
bijstandsvrouwen, een demo tegen visumplicht, Tamils in Lochem, het
roze front, de internationale atoomlobby, vrouwen in Eritrea, de
hongerstaking van Franse totawei's, porno, Rotterdamse havenstakers, de
Van Bossestraat, Startbahn-West, diktatuur in Uruguay, studenten
aksies, burgerwachten, Dev-Sol, woonwagenbewoners, een Pinksterweekend
tegen kernenergie, axies tegen Deense multi's, de totalo-lijst, het
dierenbevrijdingsfront, wapens voor El Salvador, het reforger-overleg,
kriminalisering in Zwitserland, de pastorie van Zwaag,
kraakwachtenburos, Nica-bouwers, technologie als wapen, No-Olympics,
bedreigde bejaardenhuizen, het patriarchaat, sloop apartheid, Koerden,
de Hafenstra·e, low-intensity conflicts, het heteromannensyndroom, de
Moonsekte, infiltranten, kinderen, kraken in Utreg, Molukkers,
wijkteams, de Oeverlanden, de Palestijnen-demo, atoomtransporten,
bewakingsdiensten, wegloophuizen.

*
De onbenoembaren. Zij gaan door, maar zijn er in geslaagd daar nooit
voor te kiezen. Zonder overdreven gedoe weten ze hun radikale naãviteit
te behouden. Ze volgen de ideologische debatten in de eigen bladen,
maar onttrekken zich aan de verplichting het op henzelf te betrekken.
Wel zijn zij bereid tot iedere solidariteit. Zij koken ervoor in hun
restaurants, zetten kollektebussen op de bars van hun koffieshops,
kijken naar de videos, bezoeken alle benefiets, komen hier en daar een
handje klussen, lopen de demonstraties af, helpen vluchtelingen aan
onderdak en associâren zich met de Europese nomaden wanneer die
toevallig zijn neergestreken. Iedereen is welkom. Hun tolerantie en
akseptatie van de ander is grenzenloos, tot de bom barst en er
gigantische vechtpartijen uitbreken. Maar die zijn na twee dagen weer
vergeten. 
Ze verdienen al jaren lang het erelidmaatschap van de sociale dienst,
waaraan ze door hun afkeer van instanties en hun chaotische natuur
teveel energie kwijtraken. Met volle overgave hebben ze hun bestaan
geplaatst in het teken van onderhoudende bezigheden, waarvoor ze alle
tijd nemen. De produktieve sektor met haar professionele instelling
boezemt hen enorm wantrouwen in, omdat deze de prijzen opdrijft. Hun
weerzin tegen de ekonomie maakt alles boven de ü3,- verdacht. Ze houden
in scene-verband hun gezondheid bij met sauna's, zwemmen, massages en
tai-chi, maar drinken net zo makkelijk een hele nacht door op een
lijntje speed. De apokalyptische variant, die erop uit is de
zelfdestruktie tot melodramatische hoogtepunten te voeren, vindt in hun
midden plaats, maar wordt door henzelf slechts sporadisch doorgevoerd.
Hun vermogen tot aktieve vergeetachtigheid voorkomt dat zij in deze
excessen ten ondergaan. Ze leven in een tijdloze ambiance, die hen
immuun maakte voor de golf van sukses die door de jaren tachtig
spoelde. 
Zij zijn het objekt van de machinaties van de strategen, die een
'politiek' perspektief willen geven aan de te voeren akties. Het feit
dat ze al jaren konsekwent in het heden leven, maakt ieder betoog
waarin een historische kontinuãteit wordt uitgelegd, tot een mooie
story waaraan geen enkele konklusie hoeft te worden verbonden. Iedere
aktie staat volkomen op zich, er valt niets uit te leren voor een
volgende gelegenheid. De diskussie achteraf is een wolk die nu eenmaal
vrijkomt na een clash. Ze weten iedere dwang om anders te worden dan ze
zijn te omzeilen, door tegen alle afspraken in vast te houden aan een
gedragskode die te amorf is om er ooit nog een vorm aan op te leggen.
De strategische denkers menen hen keer op keer te moeten reaktiveren,
om ze te verleiden tot een bijdrage aan de indruk "dat er weer zoveel
gebeurt". Zij vormen de beweging.

*
De propaganda van de houding. Michiel sloot zich aan bij het
anti-militarisme: "De aantrekkingskracht van Onkruit is niet zozeer de
haat tegen het militarisme geweest, maar het perspektief van het
kompromisloze verzet dat je tegen het leger kunt voeren. Je had geen
last van ontruimingsdata en anderen die zich ermee bemoeiden.
Aktievoeren zou veel moeilijker zijn met, ik noem maar wat,
mannenstrijd. Militarisme is het perfekte terrein en militairen zijn
ook je perfekte tegenstanders want ze doen precies wat je wilt, ze zijn
zo star." Onkruit was aanvankelijk een landelijk georganiseerde groep
totaalweigeraars die met vrienden "oppakakties" uitvoerden, om van hun
arrestatie een zo radikaal en duidelijk mogelijk moment te maken. Later
werd de landelijke struktuur opgeheven om de Onkruit-slogan "niet een
aktiegroep maar een groep akties" letterlijk te kunnen richten tegen
het militarisme in het algemeen. Een brochure meldt hierover: "Er is
een heel groot veld van mensen om Onkruit heen die ergens bereid zijn
tot radikalere aktie maar die het nog net niet doen. Mensen projekteren
hun hoop op Onkruit of schrijven een brief hoe ze lid kunnen worden.
Dat kan niet, het gaat erom zelf een groep te vormen." De plaatselijke
groepen openen een postbus waar je je aan kon melden om lid te worden.
Totaalweigeraars bleven in het kader van deze groepen meedraaien, maar
daarnaast deden anderen, "met hun wortels in de kraakbeweging", hun
eigen akties.
Michiel: "Bij kraken had je altijd met aankopen, vorderen en weet ik
wat te maken, een veel schimmiger gebied. Verandering van het
volkshuisvestingsbeleid is minder waanzinnig, is altijd iets
dichterbij. Wij wilden geen veranderingen in de defensiebegroting. Door
een geheim te stelen wordt het openbaar, of door iets kapot te maken is
iets kapot, dat was het soort veranderingen dat wij wilden. Er is wel
een wezenlijk verschil tussen kraak- en Onkruitakties, al bestaat er
geen tegenstelling tussen. Bij een verfbommetje gooien naar een F-16 is
de aktie de daad en alles wat er na komt, afwikkelen. De politie en
weet ik wat, dat hoort niet meer bij de aktie. Als je het zet tegenover
het forceren van een rel op straat, is daar juist de konfrontatie met
de politie de daad. Een andere aantrekkingskracht was de kombinatie van
illegaliteit, van 's nachts akties doen tot geheimen jatten, en het
zoeken van openbaarheid via pers, tentoonstellingen en schoollokalen." 
Het leger kan per definitie niet worden verslagen, maar daar gaat het
ook niet om. "Wij zeiden altijd: in de jaren '60 en '70 dachten die
mensen dat de revolutie mogelijk was, dat de maatschappij fundamenteel
te hervormen is. Dat is flauwekul. Het enige dat je nu nog kan is wat
je zelf doet, met elkaar. Dat moet je niet nalaten, want het leven van
jezelf en je omgeving wordt er aangenamer door, je behoudt je
waardigheid, je bent geen vee maar kreâert zelf iets. Op
Onkruitvergaderingen was de obsessie: hoe kreâren we weer een tot de
verbeelding sprekende gebeurtenis? Bij kraken was heel moeilijk te
plannen wat er zou gebeuren, er was veel meer mogelijk dan prikakties
tegen makelaars, advokaten enz."
Het leverde niet voldoende motivatie om alleen een onbereikbaar doel na
te streven, door zendmasten om te zagen of in te breken in depots. De
akties moesten gezien worden als onderdeel van een diffuus geheel dat
wel te bereiken was: "We hadden meer ideeân dan: we doen alleen onze
aktie. Wanneer heel veel mensen het soort dingen gaan doen als wij, dan
verandert er veel in Nederland. Wij eisen die verandering niet, maar
realiseren hem zelf door onze aktie. Bij dokumenten jatten en
publiceren, dachten we: dat doet een boel mensen gewoon goed, geeft hen
ook meer zelfvertrouwen in hun eigen leven. Je laat zien dat je niet
machteloos bent, dat je gewoon best wat kan, dat je niet altijd hoeft
te bukken. Het ging ons heel erg om houdingen van mensen. Als er veel
Onkruit-achtige groepen ontstaan, als mensen eens de weerbaarheid
opbrachten door zich op zo'n direkte manier te verzetten tegen wat hun
kwelde of dwarszat, wordt Nederland een stuk prettiger om in te leven,
dat zou fascinerend zijn... En in onze wildste fantasieân beperkte zich
dat niet alleen tot het militarisme. Als iedereen elektriciteitsdraden
gaat kortsluiten, dan heb je niet alleen een tegenmacht zoals de
kraakbeweging met een hele infrastruktuur, het is veel meer een
houding." 
De aktie is bewust een doel op zich. Ze richt zich in eerste instantie
niet tot de tegenstander of de buitenwacht, maar probeert potentiâle
navolgers te bereiken. Het "hele grote veld" van mensen in Nederland
die de aktievorm zullen overnemen, zorgen voor het gevoel dat "de
beweging" opgebouwd wordt, hetgeen een Onkruiter ooit benoemde als
"verbreding van binnenuit". Om bij deze mensen over te komen, zijn de
media nodig. Michiel: "Het ging niet om de daad, het ging om de
geregistreerde daad. Je kunt het wel zo scherp stellen, dat wij
Onkruit-akties als mislukt beschouwden als ze in de media geen rol
hadden gespeeld. We zorgden er ook altijd voor dat de media aanwezig
waren. Net als met kraken, werd er veel tijd gestoken in de persgroep
en de perskontakten. De handeling die je deed moest zo goed zijn, dat
als ie sec beschreven werd ook je ideeân overkwamen. Net zoals je later
kreeg: als je maar een duidelijke naam aan je aktiegroep geeft, heb je
dat in ieder geval in de krant."
De media worden niet gebruikt om een specifiek politiek doel als
nastrevenswaardig te presenteren, maar dienen voor de verbreiding van
een mentaliteit. Deze wordt evenwel als eerste verspreidt onder degenen
die de akties uitvoeren: "als we er in slagen ruimte te houden en te
veroveren voor menselijkheid, vriendschap, initiatief en liefde, dan
kunnen we het eindeloos lang volhouden", meldt een intern stuk.
Bovendien: "Door die sterke onderlinge betrokkenheid, die grotere
emotionele band en het weren van jongensachtig gedrag verklein je de
kans op stom uitlekken en ook infiltratie." De sociale kontrole in de
groep maakt van de mentaliteit een voorschrift.
Aldus zondert zich uit de "groep akties" een klubje af dat elkaar door
en door kent en evenveel aktiekennis bezit. De media, waarop de aktie
gericht is om de groepsaktiviteiten aan de buitenwacht door te geven,
beginnen vanaf dan langzaam maar zeker de legitimatie te vormen voor
het zelf gekozen isolement van de klub. De boodschap die de groep
begint door te seinen luidt: je kunt niet aan ons soort akties meedoen
maar ze wel nadoen, als je in onze bladen hebt doorgenomen hoe wij ze
hebben uitgevoerd. Men legitimeert de akties voor zichzelf door zich
voor te houden dat "steeds meer mensen zich aansluiten" om gelijke
akties te doen. Maar tegelijk is men voortdurend op zoek naar nieuwe
aktievormen, omdat deze anders niet meer tot de verbeelding zouden
spreken. Bovendien blijven de reporters thuis bij performances die ze
van eerdere gelegenheden kennen.
De eigen media dienen voor de export van gedragskodes naar andere
scenes. De psychische energie die vrijkomt in de groep, maar deze niet
kan verlaten, slaat neer in getuigenissen. Daarin worden nauwkeurig het
verloop van de heftige aktie geschilderd en de resultaten geanalyseerd.
Maar konsekwent wordt ook vertoogreklame gemaakt voor het gezamenlijk
verwerken van de innerlijke frontervaring: "Met een zweverige buik,
zwetende handen, kwamen we bij mekaar. Aan het praten geslagen. Dat
gesprek was zo goed, omdat er op een ontzettend open manier over angst
werd gesproken. Lefgoozerds kregen totaal geen kans. Het was heel
moeilijk bij deze aksie om in te schatten wat de gevolgen ervan zouden
zijn voor je eigen leven, en dat maakte iedereen best onzeker." Om de
lezers niet af te schrikken wordt, nadat de stalen deuren van bunkers
zijn opengebrand, direkte aktie gedefinieerd als: "Dat je zegt wat je
denkt, dat je huppelend over straat gaat als je blij bent, dat je huilt
als je verdriet hebt. Dat je erop vertrouwt dat je met eerlijkheid en
oprechtheid, door jezelf te zijn, meer op gang brengt dan met het
innemen van standpunten en pogingen mensen bewust te maken." 
De aktie heeft tot doel "de beweging" op gang te brengen en moet de
mediasfeer benutten voor de overdracht van de impulsen die ze
vrijmaakt. De massa op wie ze zich richt is die van de veronderstelde
kijkers en de scenes. In de massa op straat brak de energie los in een
chaosproduktie die de merkwaardigste verbindingen mogelijk maakte. De
groep die haar energie bundelt in het groepsproces van de aktie, kan
alleen nog verbindingen tot stand brengen met "de wildste fantasieân".
De reâle massa, zoals die opduikt bij ontruimingen, vliegshows en
overige spektakels, is haar net zo vreemd geworden als de scenes in
andere kraakkafees. "Je ziet steeds minder mensen en voelt geen
interesse meer voor andere wereldjes."
Het antimilitarisme, waarvoor was gekozen omdat je daarin niet kon
vastlopen door een veranderend overheidsbeleid, liep uiteindelijk vast
in het rondzingen van het groepsproces. Het begon met: "Het goeie is
dat je met je eigen groepje je eigen dingen kan doen. Dat je op die
manier het dichtst bij je gevoelens en ervaringen kan blijven.
Daarnaast is er het punt dat het bezig zijn met hoe je samenwerkt, hoe
arbeidsprocessen verlopen, hoe je leeft met elkaar, voor veel mensen
een revolutionair doel op zich is. Een punt waarop meer te bereiken is
in kleine, veilige groepen." En het eindigde met "die stomme stress in
autonome groepen": "Het gevaar dat onafhankelijke groepjes zo makkelijk
langs elkaar heen werken, het gebrek aan diskussie. Alle initiatief
verwaait. Er wordt geen politiek meer gemaakt. Sommige mensen
verheerlijken dit, maar raken in feite opgesloten in de eigen groep, en
nemen geen verantwoordelijkheid meer voor hoe je aktie overkomt, wat je
ermee wilt bereiken, hoe het met de beweging verder moet." Michiel: "Op
een gegeven moment gingen wij het vertrouwen op eigen kracht wel erg
letterlijk nemen. Wanneer je je zo afsluit en alleen met elkaar
doorwerkt, is dat eindig." Het doorgaan loopt vast in de
groepsdynamiek.

*
Toerist in eigen aktie. Grote objekten vragen om grote akties. Een
kleine groep besluit dat een kerncentrale of lanceerbasis gesloten moet
worden en zoekt medestanders om dit in een paar dagen voor elkaar te
krijgen. De Nederlandse bevolking heeft zich daar in de opinie
peilingen mee akkoord verklaard. Genoeg gedemonstreerd, ze besluiten er
eens goed voor te gaan zitten. Al maanden van te voren komen de
aktiemanagers bijeen om het programma van de dagen te bepalen en het
pakket aan voorzieningen samen te stellen
(kadukibonen-punkbands-fanfares & poppenkast-verbandtrommels).
Reklamefolders met plattegrondjes worden verspreid, de echte media
worden getipt zodat ze kunnen gaan hetzen, terwijl de eigen bladen maar
wat met de argumenten moeten gaan rotzooien. De vaste klientäle wordt
afgelopen en men kijkt naarstig uit naar nieuwe marktsegmenten voor het
komende evenement. De organisatoren groeien in hun rol, ze zijn erg
blij met hun verantwoordelijkheid.
Om potentiâle deelnemers niet af te schrikken wordt "de
geweldsdiskussie" nog eens overgedaan. De vaste uitkomst is dat de
principiâle geweldloosheid in principe gehandhaafd zal worden. De
aktieleiding zal erover moeten waken dat de reisgezelschappen van
divers pluimage gescheiden blijven en niet met elkaar gaan
interfereren. Praktijkervaring heeft geleerd dat vermenging van het
zittende en rennende gedeelte van het publiek altijd in het nadeel
uitpakt van de zittenblijvers. Om de blokkade voor beide doelgroepen
aantrekkelijk te maken, wordt beloofd dat deze een feestelijk of
spektakulair karakter zal krijgen. De inschrijving voor het weekendje
zal open zijn. 
En dan begint de spraakverwarring over de diepere zin van de tocht:
gaan wij tijdens het uitstapje echte dingen beleven of maken wij
slechts een reis in ons eigen hoofd? In de termen van de
touringoperators heet de eerste blokkadevariant effektief en de tweede
symbolisch. Maar merkwaardigerwijs zijn het de - geweldloze
-symbolisten die de ophanden zijnde verkeersstremming effektief willen
invullen: met roosters zorgen zij ervoor dat de toegangswegen 24 uur
per etmaal bewaakt worden. Dan weten de radikalen die het uitverkoren
industrieterrein daadwerkelijk zouden willen afgrendelen, ook weer dat
dat er niet van gaat komen, omdat er teveel symbolisten rondhangen. Dat
is dan reden om zich te koncentreren op ÇÇn poort als symbool voor het
hele komplex. Die kan dan tot de grond toe worden afgebroken, wanneer
de gelegenheid zich voor zou doen. 
De dag breekt aan waar men zolang naartoe heeft geleefd. Om het echt te
maken is er een, door de plaatselijke overheid aangewezen, stuk grond
gekraakt. Dan verschijnt de derde groep ten tonele: de aktietoeristen,
die spontaan voor de noodzakelijke verbreding mogen zorgen. Zoals hun
toeristische instelling betaamt, hebben ze zich tot dan niet bemoeid
met de reisorganisatie. Ze kennen de gemaakte afspraken niet en wanneer
ze daarnaar navraag doen, worden ze naar taakgroepen doorverwezen waar
ze zich geen enkele voorstelling bij kunnen maken. Ze lazen ook de
eigen media niet, maar kregen schijnbaar toevallig een last-minute
ticket aangeboden omdat er nog plaatsen over waren, met de verzekering
dat de weersverwachting goed is. Onbekommerd stappen ze in de
touringcars en worden naar bos en wei gereden, waar het volledig
geoutilleerde tentenkamp op hen staat te wachten. 
Vandaaruit maken ze eerst een wandeling om de per poort opgestelde
scenes te bezichtigen. Als vanzelf komen ze bekenden van vorige tripjes
tegen, of worden aangetrokken door het relaxte sfeertje bij het
kampvuur dat de heffo's bij het invalllen van de duisternis hebben
ontstoken. Dat is ook vaak de enige plek waar iets te drinken is voor
de ongeorganiseerde dagjesmensen. Tegen die tijd heeft de verveling al
behoorlijk toegeslagen. De gewekte verwachtingen zijn niet uitgekomen,
dus besluiten ze zelf maar voor wat aktie te zorgen. Ze beginnen te
prutsen aan hekken of ME-bussen en laten zich niet afleiden door de
redelijke aktievoerders, die geloven in de effektiviteit van gemaakte
afspraken. Als de tegenpartij eindelijk reageert, ontmoeten de
ondernemende toeristen opeens de moegepraate radikalen, die nodig hun
frust over de voorbereidende vergaderingen kwijt moeten. 
Het effekt van deze kettingreaktie is verbluffend, zowel kwa
intensiteit als kwa duur. Zodra de rel losbreekt zien de organisatoren
en hun sympatisanten zich onverwacht tot toeristen bij hun eigen aktie
gepromoveerd. Dit is wat de media-event zal worden. Dit valt nooit meer
goed te praten. Komplete peletons ME worden door de gehaktmolen
gedraaid. Kilometers hek gaan om. De uit het niets opgedoken gasten
werpen uren achter elkaar en totaal blind voor de risiko's hun lichaam
in de strijd, ongeacht de hoeveelheid geweld die ze daarmee ontketenen.
Bovendien hebben ze er gierende lachaanvallen bij... Het is op geen
enkele wijze in de moeizaam ontwikkelde reisethiek te passen. Het enige
dat de leiding kan bedenken is om via hun, door de politie gedoogde,
kommunikatie op te roepen de blokkade te beeindigen. Tevergeefs
natuurlijk. Wanneer ze zich vervolgens toch niet willen distantiâren
van de loltrappers, zijn ze genoodzaakt de gebeurtenis in de schoenen
van de politie te schuiven, die "steeds meer repressie" uitoefent. De
mogelijkheid dat "mensen uit de beweging" de ME gebruiken in een spel
waarvan ze zelf de regel dikteren, valt buiten het blikveld van de
reisleiders.
Het weekend was bedoeld om het begrip "beweging" substantie te geven
voor het oog van de media, in de hoop dat nieuwe groepen zouden
aansluiten. De grote aktie wordt gezien als de kleinste gemene deler
van de scenes, maar die leven al in kompleet verschillende werelden. De
samenkomst moest nieuwe energie losmaken maar krijgt, hoe ze ook
georganiseerd wordt, onvermijdelijk een toeristisch karakter. Ze zal
daarom, net als iedere vakantie, zonder enige konsekwentie blijven. Nog
twee weken zal de veldslag gespreksstof leveren. Wat op termijn rest,
is bezorgdheid over de onvoorspelbare toeristen "van buiten", die wel
iets ondernemen. Dit uit zich in een nog hechtere organisatie bij de
volgende driedaagse.

*
De restaurateurs. Steeds meer mensen houden zich niet met kraken bezig.
"Deze weigeraars hebben geen zin, geen tijd, geen prioriteit. Ze
ontdekken hun studie, vrouw-zijn (man-zijn), werk, relaties,
werkloosheid, antimilitarisme, antifascisme enz. Kortom: ze zijn
eindelijk, na jarenlange ondergeschiktheid aan de 'massale en krachtige
beweging', eens toe aan hun individualiteit." Dit is een analyse van de
kraakbeweging drie jaar na de Groote Keyser. Een groep oud-gedienden
werpt zich omstreeks die tijd op om de kraakbeweging te behoeden voor
haar ondergang. Ze ergeren zich aan de aanhangers van het "kraken is
meer dan wonen alleen", die bovendien zo eigenwijs zijn er een mening
op na te houden over hen. Deze mening doen de senioren af als
"bonzenwaan", d.w.z. de ex-krakers zien spoken die de macht binnen de
kraakbeweging naar zich toe willen trekken. Maar, zeggen de bonzen: wij
bestaan niet, wij willen niet meer dan "onervaren persgroepen
begeleiden voor hun premiäre op radio of teevee." Er wordt volgens hen
op vergaderingen en in weekbladen te lang over de verkeerde onderwerpen
doorgezeurd en kraken is daardoor verzand in "puberaal gekibbel". De
opbouwwerkers van het eerste uur nemen het daarom op zich de
kraakbeweging te zuiveren van de (mensen uit de) 'beweging'.
"In het verleden zijn vaak genoeg krakersdiskussies op het stedelijk
overleg verknald door personen met frustraties en andere belangen."
Daarom beleggen zij in de besloten sfeer een bijeenkomst voor "mensen
die van mening zijn dat hoe dan ook de aktiestrukturen weer hersteld
moeten worden (kraakspreekuren, kommunikatiemiddelen,
buurtbijeenkomsten, pamfletten, alarmlijnen, kraakkafees, kontakten met
andere aktie- en buurtgroepen, enz.)." Wanneer hun voornemen om te
diskussiâren uitlekt, zien ze zich verplicht de bijeenkomst een open
karakter te geven, maar: "We kunnen niet diskussiâren met 400 mensen
tegelijk." 
In de noodzakelijke selektiefase vooraf formeert zich vervolgens een
oppositioneel groepje, dat met elkaar gaat "praten en denken over de
beweging in de breedste zin van het woord", bedoeld als antwoord op het
gerucht over het "bonzenoverleg". De bonzen zelf komen direkt bij het
groepje op visite. "Een punt waarop het die avond botste was de sfeer,
de manier waarop er gepraat werd," berichten de gastheren
verontwaardigd in hun verslag. "Als je wat wilde zeggen moest er een
goed opgebouwd, beargumenteerd verhaal uitkomen. Deze eis is dan ook
een van de grootste punten van kritiek op hen." Hierna zien de
oud-gedienden af van hun poging tot wederopbouw. 
Pas een jaar later verschijnen ze weer in de media. Ze publiceren het
legendarische diskussiestuk "Kraken of Grutten", waarover nog jaren
doorgepraat en -geschreven zal worden in de eigen bladen. Het is
bedoeld als manifest bij de heroprichting van het Stedelijk Overleg
Kraakgroepen, bekend als het SOK van '84. In tegenstelling tot vroeger
zou dit een besloten vergadering worden, waarvoor per buurt een aantal
mensen gericht worden uitgenodigd om wekelijks te overleggen. In Kraken
of Grutten wordt de restauratie niet meer louter gezien als een
technisch huzarenstukje van organisatiekunde, maar wordt kraken van een
inhoud voorzien die van vreemde smetten ontdaan moet worden.
Om "het skelet van de organisatie te herstellen en versterken" dient
eerst de geschiedenis te worden geherinterpreteerd, om duidelijk te
maken dat kraken in wezen "konfrontatiepolitiek" was en weer moet
worden. Om het kale geraamte van de aktiestrukturen heen zaten, aldus
de diagnose, de "kraakaktiviteiten". Zo beschouwd vormden die dus het
vlees van het kraaklichaam. Dit lichaam nu verzette zich aanvankelijk
ludiek, maar "er kwam een kentering in 1978-79 naar aanleiding van een
slachtpartij in de Kinkerbuurt, waar krakers zich massaal maar weerloos
in elkaar lieten slaan. De stemming sloeg om in een konsekwent
defensieve houding, die het gezicht van de Groote Keyser en van 1980
ging bepalen." 
Dit gepantserde lijf met 't defensieve gelaat nam uit de buitenwereld
alleen maar stoffen tot zich om zich te sterken: "Grote groepen
sympathisanten buiten de kraakbeweging werden door onaflaatbare
politieke konfrontaties gemobiliseerd, zonder (zoals nu) aan hen eerst
koncessies te doen. Pers en politici kwamen naar ons toe, niet
andersom." In het lichaam funktioneerden de organen -de buurten-
harmonisch binnen het pantser, het had intern "een eigen rechtsorde":
"De toen opgebouwde kraakstruktuur werd in de hele kraakbeweging erkend
en hoefde niet geheel te worden gesloopt om een autoritaire bons af te
zetten. Kritiek was gericht op de tegenstanders, zelfkritiek beperkte
zich niet tot het destruktief de hand in eigen boezem steken." De
vleeswonden in de borststreek kwamen pas later, in de gedaante van de
bonzenwaan. In den beginne was het kraaklichaam nog gaaf, zuiver,
vertrouwde het op eigen kracht en kende het geen "onverwerkte
angstgevoelens, moedeloosheid, passiviteit en overgave."
Tot er iets misging: men "gleed terug naar theater, pret en lol die de
ernst van de situatie niet aangeven". "De strijd werd (inhoudelijk)
steeds meer verlegd naar de moerassige terreinen van werk, recht,
publiciteit en overleg." Het lijf verweekte op die glibberige bodem,
"we gaven onze wapens uit handen". Met de handen vrij gingen we evenwel
onverhoeds aan de slag: "gereedschapsuitleen, atelier, fietsenmakerij,
timmerwerkplaats, drukkerij: langzamerhand woekeren onder de protektie
van de kraakbeweging(en) de kommercie en de alternatieve
arbeidsmoraal." 
Eenmaal ontdaan van haar bescherming wordt het desintegrerende
kraaklichaam door aanraking met de buitenwereld vatbaar voor de kanker
van het werken. Andere kwaadaardige ziektes blijven niet uit: "Je kunt
je in de werkkultuur de pestpleuris werken om de ingeleverde
bijstandsuitkering weer op te brengen. Je moet je dan wel laten
legaliseren." Vanwege dit laatste wordt het geteisterde lijf bestormd
door "hordes advokaten die karriäre maken met kraakzaakjes" en "flink
wat strijdlust ondermijnen". 
Na zoveel aanslagen op de gezondheid moet het lichaam wel in emotionele
onzekerheid geraken: "Menig krakerster bekruipt het nare gevoel niet
meer aardig te worden gevonden." Deze emotie is echter, aldus de
bewegingsmedici, ronduit beschamend: "Alsof de pers niet altijd al
zeikerig en schofterig heeft gedaan! (en schofteriger navenant wij
onduidelijker waren)." De genezing uit deze verloedering volgt hier
logisch uit: het kraaklichaam moet weer duidelijke grenzen krijgen, die
niet vertroebeld raken door "kollaboratie", en de eigen media moeten de
mond van dit nieuwe lijf zijn ("spreekbuis en doorgeefluik").
Konfrontatiepolitiek zoals de kraakbeweging die behoort te bedrijven,
is erop gericht de emotionele moeilijkheden op de tegenstander over te
dragen, door "de politici onze spanning aan den lijve te laten voelen."
Met hen gaan dealen, zoals de "werkschuwe instantbonzen van nu doen, is
regelrecht verraad". 
Verrassenderwijs wordt deze term niet gebruikt voor de suksesvolle
onderhandelingen over de legalisering van de Groote Keyser, maar alleen
voor mislukte gesprekken over een aantal latere panden. De oude garde,
die eind 1980 het overleg over de Keyser met de PvdA-bestuurders
voerde, wordt zelfs opgevoerd als "de voorhoede die vier jaar lang hard
en gestaag aan de opbouw van de kraakbeweging had gewerkt". Maar deze
voortrekkers hadden aan het eind van het 1980-seizoen "teveel hooi op
de vork, raakten vermoeid en traden gedeeltelijk terug". De bedoeling
achter Kraken of Grutten is niet deze oude garde weer aan de macht te
helpen en "net zo min vinden we het alternatieve bedrijfsleven, het
gebruik maken van rechtshulp en het zoeken van publiciteit slecht. Het
moet alleen politiek gebeuren!" Dit toverwoord zal ook het kraaklichaam
zijn scherpe grenzen teruggeven: "We moeten proberen politieke lijnen
uit te zetten, waaraan mensen en groeperingen zich kunnen oriânteren."
Dan zullen de organen elkaar weer kunnen versterken: "Geen wederzijds
aktieverbod, maar solidariteit! Maar ook: geen onderlinge knuffelduels,
maar strijdbare samenwerking."
Na zoveel bodylanguage besluiten de "Amsterdamse krakers", zoals de
restauratiegroep zich bescheiden aanduidt, met de slottekst: "Wijzelf
laten het niet bij deze woorden". Ze kondigen aan hun praktische werk,
diskussies en bijdragen te verwerken in "een nieuwe, politieke
kraakhandleiding". Deze is er nooit gekomen. Ook kondigde ze een
zwartboek aan: "Het zal een afrekening behelzen met vriendjespolitiek,
deals met eigenaren, spekulanten en politici, verraad, misbruik van de
kraakmedia voor lollige, a-politieke zaken, kommerciâel misbruik van de
kraakbeweging. De afrekening zal hard (maar rechtvaardig) zijn." Het
zwartboek bleef uit. Ook de restauratie kwam opnieuw niet verder dan
een eerste aanzet. 
De mislukte poging "zo'n beetje weer opnieuw te beginnen" zag het
doorgaan met kraken als een cyklische beweging: eens in de zoveel jaar
moest het lichaam van de kraakbeweging een regeneratie doormaken,
anders werd het ziek, week, moerassig. Het lichaamswerk dat voor de
periodieke wederopbouw noodzakelijk was, diende echter strikt te worden
onderscheiden van de arbeid voor anderen, dus voor geld. De woede van
de restaurateurs richt zich niet toevallig op krakerskoffieshop "Het
Varkentje", dat wel belasting betaalt maar geen gratis koffie aan
aktievoerders verstrekt: geld is de blubber waarin het zwijntje zich
wentelt. De "agressieve strijd" van de konfrontatiepolitiek dient zich
te richten tegen deze modder, tegen alles wat om geld draait:
"burokratie, kapitaal, korruptie, spekulatie, noem maar op." Maar de
blubber heeft nog een verschijningsvorm: de anti-geld agressie wordt
belemmerd door de "introverte woonkulturen uit het gesloten cirkuit van
anti-aktieve krakers". Ook die zijn modderig: blubber is alles wat
lichamelijk kontakt maakt, wat van hand tot hand gaat, of dat nu geld
is of geknuffel. 
Het was de restauratiegroep die al in 1980 met de leus "kraken gaat
door" op de proppen kwam. Jaren later wilde ze deze slogan zuiveren van
de besmetting door het "kraken is meer dan wonen alleen"-kredo. Daartoe
werd alles wat er in kraakpanden gedaan werd geassocieerd met
viezigheid. Om kraken door te laten gaan moest het worden losgekoppeld
van het woonkomfort, dat tot verradelijke verweking leidt. Wat er
achter de gekraakte voordeur aangerotzooid werd mocht niet de boventoon
voeren, anders zou het een bedreiging vormen voor het doorgaande
kraken. Om de ontkoppeling van kraken en wonen mogelijk te maken,
moesten de restaurateurs terugkeren tot de tijd voor er en masse
gekraakt werd, toen er alleen nog "woningnoo-ood" bestond en
maagdelijke panden waarin gepenetreerd kon worden. Het moment waarop
kraken begint werd door hen uitgeroepen tot de essentie ervan.
Eigenlijk mocht kraken helemaal niet doorgaan omdat het dan uitmondde
in wonen. Om dit voorkomen moest het voortdurend overnieuw beginnen.
Het begrip 'kraken' moest leeg blijven en die leegte noemden de
restaurateurs 'politiek'.