EEN REL UIT DE HEMEL

"Nadat je alles hebt bereikt, moet je alles opgeven, moet je je
vernietigen." D'Annunzio

"Bovenop de Mariânburcht was een enorm dakterras. Je zag uit over de
hele stad. Als het gesneeuwd had keek je neer op al die witte daken.
En aan de overkant van de Waal lag de witte polder. Mooi was dat."
De Mariânburg is onderdeel van een massieve nieuwbouwkolos van
bioskopen, banken, winkelpassages, een kantoor van de rijkspolitie en
een komplex van parkeergarages met daar bovenop kantoorruimtes. Het
ligt midden in het centrum van Nijmegen, op een heuvel langs de
rivier. 's Avonds is de Mariânburgpassage uitgestorven, zoals het
gehele centrum van Nijmegen: grijze betonwanden in een zee van oranje-
geel lantaarnlicht. Zestiger jaren stadsplanning heeft haar sporen
achtergelaten. Om bij de kantoren te komen, moet je door acht
parkeerlagen omhoog klimmen. Daar torenen dan vier verdiepingen boven
alles uit. In de septembermaand van 1986 staan ze al een jaar leeg.
Vanuit de Grote Broek, een groot kraakpand in de buurt, zijn de kale
ruimtes goed te observeren. Zij zullen de Mariânburcht worden.
"We waren al een tijdje op zoek naar woonruimte. Niet iets anoniems,
maar een mooi pand, waar we ook andere dingen konden doen.
Uiteindelijk hadden we de keuze tussen twee panden. Het ene beloofde
meer woongenot, maar de Mariânburcht was een grotere uitdaging. Het is
een kick om zo'n pand, op die plek, over te nemen." Wim is nog steeds
enthousiast. De oprit naar de parkeergarage vanaf de straat ligt
ingeklemd tussen een bankvestiging en het Arsenaal, het gemeente
archief. Aan de overkant van deze straat liggen, rondom twee grote
parkeerterreinen, nog een aantal banken, het gebouw van de sociale
dienst, een nachtklub, het hoofdbureau van politie en een klein
kerkje. "De doorslag voor de kraak gaf uiteindelijk het feit dat de
Mariânburg in het bezit is van het Shell-pensioenfonds. De kraak zou
een goede manier zijn om Shells betrokkenheid bij Zuid Afrika in de
publiciteit te houden."
 
In de herfst van l986 heerst in Nijmegen een totale rust. "Veel mensen
hebben de stad verlaten." De kraakidentiteit, "wat genoemd wordt de
kraakbeweging", ontstond begin '81 achter barrikades in de
Piersonstraat. Tot dat moment was het aktievoerende deel van de
stedelingen gescheiden op een serie thema's: feminisme, kernenergie en
anti-militarisme. Het was de laatste groep die besloot aan stedelijke
politiek te gaan doen. Aanleiding vormde de dreigende sloop van een
inmiddels gekraakte rij huizen en een fabriek, die plaats moesten
maken voor een parkeergarage: "auto's in de woonkamer, mensen op
straat". Na maanden aktievoeren besloot men de gebeurtenissen te
versnellen en naar eigen hand te zetten door de ontruiming uit te
lokken. In de zondagnacht van 15 op 16 februari 1981 werden barrikades
aan begin en einde van de straat opgeworden. Tot grote verbazing van
de aanwezigen kwam de ME niet opdagen. De enige die reageerden waren
halfzatte kafee bezoekers die de eerste stenen wierpen. Ook 'smaandags
verscheen de politie niet, maar in plaats daarvan verzamelde de
schooljeugd zich om stenen te smijten naar de krakers. Nadat de
barrikades die eerste spannende dag overleefd hadden, werden er steeds
meer redenen gevonden om te blijven. Zeven dagen lang leefden
honderden mensen in een bevrijd gebied, "Vrijstaat de Eenhoorn".
Krakers, "mensen uit basisgroepen", voorbijgangers, Belgen en andere
toeristen, iedereen kwam langs. Tankgrachten werden gegraven,
barrikades groeiden tot 3 meter hoogte. De week vond z'n afronding in
wolken traangas, pantserwagens en 2.000 manschappen politie. De
geweldloze verdedigers voor de barrikades werden in elkaar geslagen en
de gewelddadigen daarachter kregen, na een zware veldslag, de vrije
aftocht. De straat werd gesloopt, maar de parkeergarage zou er nooit
komen. Menig barrikadebouwer kon later de nieuwbouwwoningen in de
straat betrekken en kijkt thans neer op een naamloos plastiek "ter
herinnering aan de gebeurtenissen". 

Na De Pierson ontstond het lokale patroon, dat de aktievoerders elkaar
tijdenlang alleen in de kroeg zien, om bij speciale gelegenheden tot
ieders verrassing een enorme uitbarsting te genereren: de bankentocht
na thuiskomst van de Amsterdamse rel rond de Lucky Luyk, de ontruiming
van kraakpand de Sterrenschans, de onvrede over de
voordeurdelerskortingen en de komst van de kruisraketten. Sommigen
komen opdraven bij akties tegen de Centrumpartij en keren met veel
twijfels terug uit Boekel en Kedichem. Het kraken is veranderd in een
woon-werk-kultuur met een daarbij behorende, na lange diskussies
vastgestelde, eigen identiteit. Bovendien raken ook de leegstaande
panden op. De Nijmeegse aktiekultuur moet keer op keer konstateren dat
ze geen kontinue, maar een golfbeweging vormt.
Dan wordt op 16 september 1986 de Mariânburcht gekraakt. Prinsjesdag
vormt een jaarlijks terugkerende piek in de aktiegrafiek, het is "een
gouwe ouwe, een beetje grijs gedraaid, maar er gebeurt altijd wel
iets". Door de kraak om twee uur in de nacht voor deze derde dinsdag
te plannen, lukt het om verbazend veel mensen te mobiliseren. De kraak
wordt verkocht als protest tegen het afbraakbeleid van de regering
Lubbers, de aangekondigde leegstandswet en de steun van Shell aan het
racistische bewind in Zuid Afrika. "En natuurlijk ook om te kunnen
wonen in een mooi pand in het centrum van de stad," lacht Theo. 
In de Grote Broek wachten hondervijftig mensen op een seintje van de
voorkrakers. Om een eerste reaktie te kunnen opvangen heeft de
breekploeg zich stevig gekleed. Henk draait al een tijdje mee in het
Nijmeegse: "Met twee van die politiebureaus in de buurt moet je
natuurlijk extra uitkijken. Hun strategie is kraakakties in de kiem te
smoren. We kraken meestal 's nachts, omdat ze dan een kleine bezetting
hebben. We doen het ook liefst met zoveel mogelijk mensen. Die nacht
ging prima." De kantooretages bovenop zijn net iets smaller dan de
parkeergarage eronder. Met een busje kun je tot aan de trappen rijden
die naar de ingang van de kantoren leiden. "Niet alleen via de deur,
maar ook door een enorme ruit die rinkelend naar beneden kwam, klommen
we naar binnen. Wel haalde iemand zijn arm open aan het glas. Die
moest gelijk naar het ziekenhuis. Aan de overkant in het politiebureau
hadden ze niks in de gaten." Met een seintje van een zaklamp wordt de
rest gewaarschuwd. Het vaste sprintje blijft ditmaal achterwege. Men
is te druk bezig nieuwtjes uit te wisselen - zo vaak zie je elkaar
niet meer - en acht garageverdiepingen zijn wat veel. Dan verdwijnt
iedereen in de gigantische kantoren. 
"Door de grote ramen leek het op een aquarium, met daarbuiten de
slapende stad. De verwarming stond zacht aan, overal mooie
vloerbekleding, grote trappenhuizen. Op de bovenste verdieping een
kompleet ingerichte kantine voor feestjes en partijtjes. Prachtige
faciliteiten en moderne snufjes die je nooit kon gebruiken, maar
waarvan het geweldig was dat ze er waren. Overal in het pand zwierven
mensen rond; de zwerver die altijd in het portiek sliep, was mee naar
binnengezogen. Het was een chaotische toestand. Ik geloof dat ik het
pand zelfs te groot vond. Al die kille ruimtes, met dunne wanden, het
was moeilijk voor te stellen dat je die een beetje leefbaar kon
maken." Wim vertelt dat er twee weken voor de kraak maar vijf bewoners
waren. "Maar toen het gerucht over een mooi nieuw pand in het centrum
de ronde deed, kwamen er al snel uit allerlei hoeken mensen bij.
Sommigen kende ik maar vaag. Een paar dagen voor de kraak was er een
woongroep van twaalf mensen."
De kraak wordt in de stad enthousiast ontvangen. Politieke partijen
komen hun steun betuigen. "Ze vonden het wel apart, zo'n kombinatie
van studenten en krakers. Het merendeel van de bewoners was studenten,
of ex-studenten. We werden geholpen door een paar krakers." Theo vond
die steun wel nodig. "Die lui wisten hoe je zo'n kraak moest opzetten.
Wat zo'n beetje de problemen waren. En hoe je daarop kon reageren. De
eerste dagen hadden we veel belangstelling. De kraakagent kwam langs
om leegstand te konstateren en voor een eerste kennismaking. Hij zou
onze kontaktpersoon bij de politie zijn, vertelde hij. Dat was mooi.
Het verbaasde ons dat we mochten blijven. Het was natuurlijk wel ons
huis geworden, maar we hadden niet verwacht dat de officier van
justitie dat ook vond." In verschillende kranten verschijnen
artikelen. De grootte van het pand en het verrassende van de kraak
hebben een gevoelige snaar bij de media geraakt. Uit betrouwbare bron
weet een journalist te melden dat er binnen de Nijmeegse kraakbeweging
al langer plannen bestonden om middels een spektakulaire kraakaktie de
beweging nieuw leven in te blazen. Wim wist niks van die plannen.
"Toen we besloten te gaan kraken zijn we op zoek gegaan naar het
kraakspreekuur, maar dat bestond al lang niet meer. Wel waren er een
paar mensen die ons wilden helpen. Ze hadden dat al een keer eerder
gedaan bij een aktie tegen de studiefinanciering. Autobanden en
rookbommen voor bij een demonstratie. Samen hebben we toen die kraak
voorbereid. Maar van een beweging heb ik niks gemerkt, alleen wat lui
die af en toe kwamen helpen." 

In de weken na de kraak wordt de Mariânburcht een verzamelcentrum voor
nieuwe initiatieven. Drie verdiepingen worden vrijgehouden voor
bewoning, de bovenste voor gemeenschappelijke zaken. Studenten
vergaderen, antimilitaristen bereiden in de Mariânburcht nieuwe akties
voor. Het kraakspreekuur wordt weer op poten gezet, een nieuw
bewegingsblad ziet het levenslicht. Nieuwe panden worden gekraakt.
Herhaaldelijk zijn er feesten. Op het dak branden dan grote vuren, die
de plek markeren. Overal in de stad wijzen omcirkelde ÝÝtjes met een
pijltje in de richting van het pand. Het lijken nieuwe verkeersborden.
Een anarchistische driedaagse in november maakt de gemeente
zenuwachtig. Winkeliers wordt gevraagd hun kerstbomen niet op straat
te laten staan. Ze zouden spontaan kunnen ontbranden. Vreemde krachten
zijn in de Mariânburcht aan het werk.
Wanneer duidelijk wordt dat mensen ook graag willen wonen in het pand,
haken de eerste supporters af. Horizontaal-kommunisten nemen afstand.
Zij geven de oude leus "De allerslechsten zijn de als links vermomde
rechtsen" een eigen wending: "Weest waakzaam voor figuren die
aktiviteiten, akties en anderen alleen willen gebruiken ten eigen
nutte." Wim: "Ik was op zoek naar een andere manier van leven. Niet
meer die bekrompen ruimte op een studentenflat. Ik wilde me op een
andere manier gaan verzetten, niet langer ludiek of geweldloos. Die
beslissing had ik genomen na de bezetting van het Ministerie van
Onderwijs in Zoetermeer. We zijn daar heel hard uitgeslagen en zelf
ben ik behoorlijk in elkaar gemept. Dat zou me niet meer gebeuren. Een
paar anderen dachten er ook zo over. In de stad gebeurde niet veel
verder. Alleen op kraakgebied en antimilitarisme waren er wat dingen
die me aanspraken. Samen zijn we toen in de Mariânburcht getrokken,
waar we, denk ik, de fanatiekste bewoners werden." 
Een keer per week zijn in het pand huisvergaderingen. Men doet zoveel
mogelijk samen. In principe wordt er elke dag voor iedereen gekookt.
Het is gezellig maar veel rust krijgt men niet. De bewoners hebben nog
nooit zo hard moeten rennen. De Mariânburcht heeft een grote
aantrekkingskracht. Een meisje dat het pand vanwege het gebrekkige
woongenot heeft verlaten, komt af en toe terug om het aan haar
vriendjes of vriendinnetjes te laten zien. Vaak is dat 's nachts, na
sluitingstijd van de kroeg. Ook anderen komen op bezoek, onderweg de
ruit van een bank of krant meenemend. "Chaotische toestanden." Het
geeft de Mariânburcht al snel het imago van een aktief pand, met
drukke bewoners. Het invallen van de winter kan het enthousiasme niet
temperen. Weliswaar sluit eigenaar Shell de verwarming af, maar een
inbraak in de centrale ketelruimte verhelpt dat probleem voorlopig.
Kranten droegen in de vorm van een sinterklaasgedicht een steentje bij
aan de goede stemming:
"Verheven boven de stad en het winkelkomplex hebben nazaten van het
krakersgilde hun nest gebouwd.
Hoog en droog.
Een erfenis van prinsjesdag.
En zoals de koekoek afwijkend gedrag vertoont, zo gevoelen ook deze
jongeren de behoefte hun ei in andersmans nest te deponeren.
Onze koekoekskinderen.
Ach.
Jaren geleden zou er nog drukte over gemaakt zijn, maar thans wordt op
een krakersnest meer of minder niet gekeken."

Half december branden er opnieuw grote vuren op het dak van de
Mariânburcht. Geen feestvuren ditmaal, maar een signaal. Ze moeten de
donkere stad wijzen op de bedreiging van het pand. De groots
uitgerukte brandweer wordt niet binnengelaten. Wanneer de schuifladder
het dak bereikt is het vuur gedoofd. "Wat dachten ze wel, dat pand was
van ons. Dat hadden we ook aan Shell geschreven." Een pamflet legt
uit: "Toen het Shell niet lukte om de bewoonersters en gebruikersters
er vrijwillig uit te krijgen, gingen de ratten van Shell over tot
goordere praktijken. Ze schakelden een gluurder-fotograaf in, die drie
willekeurige mensen heeft gefotografeerd tijdens de anarchistische
driedaagse." Met deze foto's is een anonieme dagvaarding
uitgeschreven, waarmee een kort geding wordt gevoerd om een
ontruimingsvonnis los te krijgen. Een "bus vol Nijmeegse krakers en
sympathisanten" brengt een bezoek aan het Arnhemse Paleis van Justitie
waar het geding "vlekkeloos" verloopt. De M'Burcht meldt achteraf:
"Shell kwam op de proppen met twee ratten die alleen 3 mondelinge
getuigenverklaringen konden overleggen. Voor ons was overduidelijk dat
de dagvaarding en de manier waarop deze tot stand was gekomen van geen
kanten klopte. Toch hechtte de rechter meer waarde aan het verhaaltje
van Shell (zou die aandelen hebben..?)" Deze dagvaarding-zonder-namen
loopt volgens de Burcht vooruit op de invoering van de leegstandswet
een paar weken later. In een "ludiek protest" maken de krakers dit ook
duidelijk door "deurwaarder Mink aan de Nieuwstraat te dagvaarden aan
de hand van een varken dat in streepjespak achter een bureau zit." Aan
de afgevaardigden van politie & media wordt dat ook duidelijk gemaakt:
"Een kraker: als het om kraken gaat mag schijnbaar alles. We zullen in
het vervolg allemaal gekamoufleerd door het leven moeten. Anders
worden we door de een of andere malloot gefotografeerd en moeten we
voorkomen voor zaken waar we niets mee te maken hebben. Per 1 januari
1987 kunnen mensen ook anoniem gedagvaard worden. Geen naam, geen
foto, je hoeft alleen maar te bestaan," aldus een verslag in een
plaatselijke krant.
De leegstandswet doolt al 17 jaar rond kraakpanden, maar is nooit
ervaren als reâle dreiging. De belangstelling onder krakers ontbrak,
het hoorde bij "jullie rechtsorde". Najaar '86 verandert dat. De verse
krakers van de Mariânburcht slagen er in de leegstandswet als een
direkte aanslag op hun leven te presenteren, ook al heeft hun
ontruimingsgrond daar juridisch gezien niks mee te maken. Door toch
het verband te leggen, weten ze aansluiting te vinden bij oude leuzen
als "leegstandwet = oorlog" en "tienduizenden op straat gezet". Er is
al eerder een landelijke infokampagne gestart om die slogans nieuw
leven in te blazen. "De overheid levert zo een zeer wrange
ontoelaatbare bijdrage aan het VN-jaar van de daklozen 1987", meldt
een persbericht. "December: maand van bezinning, niet vanwege kerst
maar om die enge wet waarvan we nu al sterretjes zien." "Er gaan
geruchten over 40 panden of etages die spoedig na invoering problemen
zullen krijgen." "Men wil direkt in het nieuwe jaar een klapper maken
om zodoende onze kracht te peilen." Jarenlang was het herhaald: dat
mocht nooit gebeuren. Daar zou hard verzet tegen komen. Dan breekt de
pleuris uit. Diskussies of kompromissen zijn niet mogelijk. De
leegstandswet zou de lont in het kruitvat zijn. Of het ook echt zou
gaan branden wist niemand. De Mariânburcht zal het eerste symbool
worden voor de aangekondigde onverzettelijkheid en plugt in op een
eindtijdstemming onder krakers.
Theo: "Overal in het land waar we kwamen om over de dreigende
ontruiming te vertellen, waren mensen woedend. Iedereen zou komen
helpen. De invoering van de leegstandswet heeft er zeker toe
bijgedragen dat het pand landelijk bekend werd. Voor onze mobilisatie
was dat prima. Ik had echter ook de indruk dat er bij veel mensen
wraakgedachten leefden. De jaren ervoor waren er teveel klappen op hun
hoofden terechtgekomen. Het werd tijd dat al die rekeningen vereffend
zouden worden. Veel zou afhangen van ons plan voor de ontruiming."
Amper drie maanden na de kraak is de Mariânburcht een begrip geworden.
"De dagvaarding kwam vroeger dan we verwacht hadden. We hadden erop
gerekend twee of drie januari een anonieme dagvaarding te krijgen.
Maar die foto's hadden we niet verwacht. De Mariânburcht zou de eerste
ontruiming in het jaar van de leegstandswet worden. Een voordeel was
wel dat de problemen die op dat moment in huis bestonden gelijk van de
baan waren." 
Wim was bang dat het pand langzaam leeg zou lopen. "Het was koud.
Mensen wilden hun studie doorzetten of hadden andere plannen. Studeren
kon je in de Mariânburcht wel vergeten. In zekere zin kwam die
dagvaardiging op het goede moment. Toen iedereen thuis was hebben we
erover gepraat en al snel was duidelijk dat we ons tegen een
ontruiming zouden verzetten. Maar hoe wisten we niet. Het was voor
bijna iedereen de eerste keer dat ze zoiets meemaakten. Sommigen waren
fanatieker dan anderen. Een stel mensen wilde zich hard gaan verzetten
en anderen niet. De mensen die niet zo voor hard verzet waren, hadden
vaak ook niet zoveel tijd. Daardoor ging hun stem voor een deel
verloren. Maar aan de andere kant. Het was toch ons huis en als mensen
dat niet wilden verdedigen... dat kan toch niet. De diskussies over
hoe het zou gaan werden dan ook al snel gevoerd door de fanatiekste
lui aan onze kant en mensen die langs kwamen om te helpen. Deel van de
oude hap, volk uit andere steden."
Zo weet de Mariânburkht een radikale spanning te bereiken. Een grote
groep bereidt zich voor het eerst voor op een konfrontatie met de
macht. Voor Wim en Theo is zo'n konfrontatie een breuk met hun
verleden. Anderen voelen de verleiding op de breuklijn te balanceren.
Voor mensen als Henk die al langer meelopen is het "gewoon een nieuw
mobilisatiepunt", dat past in een landelijk opgeroepen sfeer dat de
eindslag rond de laatste kraakpanden nu zal aanbreken. "We hebben veel
te verliezen, we zullen ons hard verzetten."

Vanaf de uitspraak op 24 december gaat alles heel snel. Theo: "Het was
een soort roes waarin je terecht komt. We hebben geprobeerd een
perfekt plan voor te bereiden, waarbij je zelf geen klappen oploopt en
je de ander veel schade berokkent. In woord en daad ging alles steeds
harder. Over het geheel werd wel nagedacht, maar vaak pas achteraf.
Aan konsekwenties voor jezelf dacht je niet. Ook over wat het voor
andere panden en aktiviteiten in de stad betekende, stelde je niet
veel vragen."
Een tijd lijkt het erop of gemeente en Shell hopen dat de kou het werk
zal doen. Het leven in het pand wordt steeds moeilijker. Als het echt
gaat vriezen kunnen de vier radiatoren niet alles verwarmen. In de
lege ruimtes worden tenten opgehangen om de kou te weren. Een met
kachels en banken volgestouwde ruimte funktioneert als woonkamer. Daar
is altijd iedereen. Het bastion wordt gebarrikadeerd en krijgt een
middeleeuwse allure. De Mariânburcht is een stofzuiger die alles naar
zich toetrekt. Trappenhuizen en liftschachten raken vol met spullen
van de straat. Muren verdwijnen om elders weer verstevigd op te
duiken. "Het was nooit een probleem om iemand te vinden om ergens
barrikademateriaal te halen. Het busje dat we gebruikten, zat soms zo
vol met mensen, dat er eigenlijk geen materiaal meer bij kon," aldus
Henk. Wim verbaast zich er nog steeds over dat alles lukte, terwijl de
politie rustig toekeek. "Er werd wel eens iemand opgepakt, maar nooit
echte problemen. Een keer zijn we na de kroeg naar het politiebureau
gegaan om daar een liedje te zingen. Het waren tenslotte je buren.
Toen zijn twee lui gearresteerd, omdat dat daar verboden was. Of nee,
ze werden gearresteerd omdat ze de bekeuring doorscheurden, dat was
openbaar vuil storten."
Volkomen vanzelfsprekend wordt geprobeerd zoveel mogelijk publiciteit
te krijgen. Oude kontakten met de media worden aangehaald.
Verschillende kleinere akties zijn volgens Theo de smaakmakers voor
binnen en buiten. Ze zijn niet voor de kranten bedoeld, maar die
pikken ze meestal wel op. "Op weg naar huis uit de kroeg liep je langs
de makelaar, of een bank en gooide wat ruiten in. Of later in de nacht
ging je op bezoek bij een wethouder. Alles gebeurde gewoon. Daar
hoefde je niks aan te organiseren of lang over te praten." Een keer is
geprobeerd de komputers van de postgirobank uit te schakelen. In het
pand was de elektriciteitsschakelaar voor het hele komplex. Het effekt
van die aktie blijft onbekend. Behalve dan bij de groenteboer waar de
koeling was uitgevallen.

Om te voorkomen dat de kou langzaam toch zijn werk zal doen, wordt
besloten de ontruiming uit te lokken. Van de kant van de gemeente is
weinig te verwachten om het pand te behouden. De verantwoordelijke
burgemeester - dezelfde als in de tijd van de Piersonstraat - wil in
zijn laatste dagen liever niet met dit probleem opgescheept worden. In
de krant erkennen de loko en wethouder de moeilijke situatie, "maar ze
hebben de laatste jaren toch genoeg gedaan om de woningnood op te
lossen." Opeens tovert de burgervader "(jonge) startende ondernemers"
op het toneel: de nieuwe gebruikers van de Mariânburcht! Elf in getale
en een stuk frisser dan dat volk dat zijn mooie, laatste
nieuwjaarsreceptie had verziekt door zich te buiten te gaan aan de
aangeboden drank en hapjes. Hij is wel bereid een keertje hun
argumenten aan te horen, iets wat al stond aanbevolen in het
evaluatierapport van de Piersonstraat. Als eerste argument wordt vlak
voor het gesprek een brandje in het raadhuis gesticht door het "hompe
proletariaat".
"Overal in het pand zwierven spullen rond die we zouden gebruiken bij
een eventuele ontruiming. Rookbommen, steigerpijpen, autobanden, de
meest vreemde dingen. Toen wat van die dingen weg waren, miste geloof
ik niemand ze." Hoe ze later brandend bij een ingang van het
gemeentehuis weer opdoken, weet Theo niet te verklaren. Ook de met een
mooie strik versierde steen, die na het gesprek is achter gebleven op
de burgemeestertafel, heeft geen konsekwenties in de beleidssfeer. Uit
"niet nader te noemen bronnen" heeft de politie vernomen dat het met
dat harde verzet wel zal meevallen. Op andere plaatsen wordt daar
anders over gedacht. Zo komt een grote groep Groningers naar Nijmegen
wanneer daar het gerucht de ronde doet dat de Mariânburcht ontruimd
wordt. "Dat was een vals alarm geweest waarvan we ook niks wisten,"
vertelt Wim. "Dat gebeurde wel vaker. Zo hebben we ook een keer een
hele middag met helmen en knuppels zitten wachten, omdat iemand ons
verteld had dat de Groep Bijzondere Opdrachten van de Arnhemse politie
ons zou komen ontruimen. We zagen er wel heftig uit, maar ik was toch
doodsbang. De spanning nam in die dagen steeds meer toe evenals de
vermoeidheid. Het was een soort volkontinu bedrijf. Uiteindelijk
hebben we besloten de ontruiming zelf uit te lokken. Op die manier
konden we zelf de spelregels en het moment bepalen." 
Het plan voor de ontruiming was simpel. Binnen zou een groep zich
terugtrekken in een zwaar gebarrikadeerde ruimte en buiten moesten er
barrikades komen. De verwachting was dat de politie door de barrikades
gedwongen zou worden, tot ontruiming over te gaan. Theo: "Het idee zag
er goed uit en we hebben de laatste dagen ook hard gewerkt om alles
klaar te krijgen. In andere steden werd het goed ontvangen. Het was
een duidelijk plan waar niemand veel vragen bij had. Overal in de stad
waren mensen bezig met het maken van rookbommen, kraaiepoten, alles
wat we konden verzinnen. Het was een bewuste keuze voor een
provokatie. Maar hoe het allemaal zou gaan, wist niemand. Dat hing
natuurlijk af van het moment en van de hoeveelheid mensen die zou
komen."

"De beer is los". Bijna opgelucht klinkt het over de politiescanner.
Het nachtje observeren in de kou heeft zich geloond. Zaterdagavond is
er bij de politie informatie binnengekomen dat "de kraakbeweging het
plan heeft in de nacht van zondag 18 op maandag 19 januari akties te
gaan voeren, mogelijk met het doel een ontruiming te forceren". De al
jaren aangehouden kontakten met informanten blijken toch nog hun nut
te bewijzen. Belangrijke stukjes informatie schijnen echter te
ontbreken. Henk: "De landelijke mobilisatie was ze ontgaan! Uit het
politieverslag achteraf blijkt dat ze zich hadden voorbereid op een
soort ontruiming als bij de Nuts. Die had een paar jaar daarvoor
plaatsgevonden. Na veel gepraat over hard verzet enzo had de ME in
vredestenue dat toen snel opgelost. Het verzet was symbolisch
geweest."
De hele nacht verzamelen zich overal in stad mensen. Bekende kafees
puilen uit. Na sluitingstijd is het in veel panden een drukte van
jewelste. Wim is in de Mariânburcht. "We zouden met een groep van
negen binnenblijven en proberen daar wat te doen. Ook een journalist
zou in het pand blijven. Het idee was dat iedereen verder rond twaalf
uur uit het pand zou zijn. Maar dat werd een stuk later. Tegen twee
uur waren we alleen met de binnengroep over. We hebben de laatste
barrikades gemaakt, het keukenblok eruit gesloopt, wat gegeten en
gedronken en verder was het wachten."
Zo rond vier uur hebben zich zeker vierhonderd mensen verzameld in
panden in de stad. Verschillende busjes uit andere steden zijn door de
politie onderzocht, maar deze trekt daar geen konklusies uit voor de
eigen mobilisatie. "Met name de busjes die de pendeldienst met
Amsterdam onderhielden waren de klos," zegt Henk. "De bedoeling was
dat iedereen op hetzelfde moment bij de Mariânburcht zou komen.
Afspraak was dat we om kwart over vier met de barrikades zouden
beginnen. In de Grote Broek was een gereedschapskamer. Afgeladen vol
met spullen. Vuilkontainers voor de barrikades en in mooie rijen
stonden pikhouwelen, schoppen, breekijzers. Iedereen kon iets
meenemen. Op weg naar de Mariânburcht vloog een grote ruit van de
Postbank kapot." Wim zit dan al een half uur op het dak. "Om kwart
voor vier zijn we naar boven gegaan. Daar stonden op alle hoeken
tonnen, die we van het airkosysteem gemaakt hadden. Gevuld met
autobanden, benzine en olie zodat ze lang zouden branden. Op dat
moment was het nog muisstil, je hoorde niks. Toen we de verschillende
groepen zagen aankomen, hebben we de vuren aangestoken en
steigerpijpen over de rand gestoken tegen hoogwerkers. Vanaf dat
moment was het een pokke herrie, gigantisch. Ruiten die kapot knalden.
Veel vuurwerk dat nog over was van oud en nieuw ging de lucht in. Door
de hoogte zag je verder niet zoveel. Van bovenaf leek het alsof ze
veel lol hadden. Een gekrioel."
Vanuit het pand komt een stortvloed aan spullen om barrikades te
bouwen. Winkelwagentjes, autobanden, steigerpijpen, hout, wasmachines,
het keukenblok, fietsen, archiefkasten, alles verdwijnt op een grote
hoop. "Hoe het in het begin bij de barrikade ging, weet ik niet. Ik
was met een groepje naar de vijfde verdieping van de parkeergarage
gerend om met katapults de smeris op afstand te houden." De eerste
barrikade vordert slechts langzaam volgens Henk, omdat de grond
bevroren is. "Al snel kwam er een ME-busje aanrijden. Ze dachten dat
met hun tienen wel te klaren. Die eerste kleine charge werd makkelijk
weggegooid. Dat was ongeveer om half vijf. In de loop van de nacht was
het water in het pand afgesloten. Alleen was men vergeten dat er in
zo'n garage wel meer aansluitingen zijn. En omdat het lekker vroor was
de straat v¢¢r de eerste barrikade al snel een mooie glijbaan." De
barrikade ligt op de oprit tussen de bank en het Arsenaal, zodat de
hele toegang naar de Mariânburcht is afgesloten. "Wel hadden we voor
onszelf aan de zijkant van de barrikades een vluchtweg opengelaten
richting centrum, weg van het politiebureau. Een kleine zijstraat
langs de Postbank werd opengelaten, daar konden ze verder komen. Maar
door de katapults lieten ze dat wel uit hun hoofd. De ruiten van de
bank gingen al snel aan diggelen en ik zag een paar mensen met de deur
bezig."
Vanaf het dak ziet Wim een lange kolonne ME bussen met zwaailichten
richting centrum komen. "Hun bewegingen waren vanaf het dak goed te
volgen. Alleen wanneer ze dichterbij kwamen verdwenen ze achter de
huizen. We schreeuwden ons schor naar beneden. Met de porto's was iets
mis gegaan." Maar het is met name aan de kant van de ordebewakers dat
veel zaken misgaan die ochtend. ME'ers moeten zich buiten in de kou
omkleden in oorlogskleding. De centrale antenne van het hoofdbureau is
onbruikbaar door ijsafzetting. Regelmatig klinkt de eerste uren over
de politiescanner de vraag wie nu eigenlijk het kommando heeft. Veel
ME'ers zijn woedend omdat ze alleen maar stenen mogen happen. Om tien
minuten na vijf, een uur nadat de akties begonnen zijn, wordt de
eerste grote charge ingezet.
Vanaf de rechterkant komt de ME aanrennen, maakt een bocht om de
barrikade te bestormen en komt op de ijspiste terecht. "Die charge was
een onvergetelijk gezicht. Het leken wel pinguins zoals ze omver
gleden. En ook zo'n vluchtende linie is mooi. We hebben toen zelf een
tegencharge achter hen aangedaan," vertelt Henk. "Daarbij is iemand
opgepakt door een kompleet arrestatieteam. Die hadden we al zien
rondrijden, maar ze bleven tot dan op afstand. Niet al te zeker van
hun zaak. Iets later probeerde een ME-linie onze vluchtweg langs de
linkerkant af te sluiten. Daar is een grote groep naar toegerend en
heeft ze teruggedrongen. En passant sneuvelden de ruiten van de
sociale dienst. Daarna was het een tijdje rustig. Ik heb wat zitten
uitrusten op een autoband, een shaggie gerookt." Aan de kant van de ME
overheerst vertwijfeling. De kommandant van een later gearriveerde
eenheid weigert zijn manschappen in te zetten. "We worden in de rug
aangevallen. De situatie is hier levensgevaarlijk." Radioverbindingen
funktioneren niet. De te hulp geroepen shovel rijdt lek op de
kraaiepoten voor de barrikade. Traangas, het vaak gebruikte
wondermiddel, kan niet ingezet worden omdat de gasmaskers vergeten
zijn. De chaos duurt uren. 
Theo: "Intussen waren we met een grote groep de bank binnengegaan. In
die bank lag prima barrikademateriaal. Kantoormeubelen, een aquarium,
alles verwijnt op de tweede barrikade. De eerste brandt dan al. Buiten
werden de stoelen uitgeprobeerd, sommigen zaten de bankpapieren te
lezen. Een paar gingen naar boven om vandaar naar de ME te gooien. Ze
sloegen daar de ramen kapot en iemand gooide een mollie op het
kunstwerk voor de bank. Op weg naar buiten hebben we alle kranen open
gezet. Weer anderen waren bezig met de deur van een naburige bank.
Niemand had meer echt invloed hebben op wat gebeurde. Ik heb nog een
tijd staan schreeuwen waar die tweede barrikade moest komen, maar
iedereen had het veel te druk om te luisteren. We hadden tevoren wel
allerlei dingen georganiseerd, maar op dat moment is het zo'n
geweldige chaos."
Tegen zeven uur lijken de verschillende peletonskommandanten en de
krisisleiding het zo'n beetje eens zijn. De burgemeester is inmiddels
op het bureau gearriveerd. Drie uur na aanvang. Als eerste daad geeft
hij toestemming voor de inzet van traangas. Vanaf het dak zijn de
voorbereiding daarvoor te zien. "We zetten gasmaskers op en trokken
ons terug op de vierde verdieping. De barrikade naar het dak wordt
dichtgemaakt. We hadden in een van de twee trappenhuizen een ruimte
gemaakt om ons terug te trekken. Een paar mensen gaan in de weer met
rookpotten, vuurwerk en olie die we wilden gebruiken wanneer ze binnen
waren." Buiten brandt nu ook de tweede barrikade vol smeulende
typemachines en beeldschermen. Grote, zwarte rookwolken hangen boven
de stad. Henk: "We hadden begrepen dat ze traangas wilden inzetten en
dat leek ons wel een goed moment om te verdwijnen. We zijn langs de
barrikades, voor het Arsenaal langs, gesloten weggegaan. Op het
Koningsplein waar je dan uitkomt stond een ME-linie met een
arrestatieteam. Die hebben we op de vlucht gejaagd. Bij een paar
winkels gingen helaas de ruiten in. Eerst is iedereen naar de Grote
Broek gelopen. Een deel is daar naar binnen gegaan. De rest ging door
de stad in. Zelf was ik wel toe aan koffie, dus ben ik ook de Broek
ingegaan." 
De ME had niet in de gaten dat iedereen op straat verdwenen was.
Voorzichtig probeert de shovel door de barrikades te rijden. Daarna
wordt de parkeergarage meter voor meter onderzocht op achterblijvers.
"Ik denk dat ze om ongeveer half acht boven kwamen. Althans op de
eerste verdieping. We hebben ze nog verschillende uren bezig gehouden
met al dat barrikademateriaal en die olie, voor we ons in de laatste
ruimte terugtrokken. Helaas was een blik isolatieschuim bevroren,
daardoor konden we de laatste kieren niet goed dichtmaken en kwam de
rook die we in het hele gebouw hadden gehangen ook bij ons binnen."
Een reporter: "De breekploeg van de politie moest een paar keer met
breekijzer en cirkelzaag door dik beton. Er waren hele stalen
konstrukties, gemaakt van steigeralen en cv-radiatoren, met keilbouten
in de muren verankerd, zodat de politie zelfs een stuk muur moest
wegbreken om verder te kunnen komen." 
"Eer ze bij ons waren, was het al elf uur. Dat weet ik nog precies
omdat toen over de radio het nieuws kwam dat de RSV zich uit Zuid
Afrika had teruggetrokken. Een vreemd moment. We zijn toen een voor
een afgevoerd. In het trappenhuis kon ik me met moeite staande houden
door al die olie. De rel overtrof alles wat we verwacht hadden. Je
bereidt wel wat dingen voor, maar hoe het precies zal gaan weet je
niet. Op het moment dat ik uit de Mariânburcht kwam en die straat zag,
moest ik toch een tweede keer kijken. We werden allemaal gearresteerd
op grond van openbare geweldpleging. Een paar dagen later was iedereen
weer vrij." 
Theo is met een groep door de stad gelopen. "Op verschillende plekken
zijn de ruiten van banken nog kapot gegaan. Later zijn er op een paar
punten in de stad ook nog barrikades gelegd. Maar vanaf dat moment
hadden we de rel niet meer zelf in handen. Overal scheurde ME en
arrestatieteams rond. Ik ben toen ook maar ergens naar binnen gegaan
voor een ontbijt."

Wat zich had aangekondigd als een eindslag zou een katastrofale rel
blijken, in de rij van eenmalige gebeurtenissen die het Nijmeegse rijk
is. Zomaar opduikend op een uitverkoren plek, een willekeurige kontext
zoekend om een massa aan te trekken en daarna razendsnel energie te
maken en na afloop alleen maar verbazing en sterke verhalen achter te
laten. De volgende dag wordt er brand gesticht bij het
rijkspolitiekantoor. De totale schade bedraagt dan vier miljoen
gulden. Daarna wordt het weer rustig in Nijmegen. Een paar dagen na de
uitbarsting is er van de "Nijmeegse kraakbeweging" niks meer terug te
vinden. De rel lijkt totaal konsekwentieloos te blijven. Nadat hij in
nog geen vier maanden uit een vakuÅm tevoorschijn was gekomen,
verdween hij ook weer in no time. Hij was geen uitdrukking van een
opkomende of afstervende beweging maar een pure verschijning, louter
entertainment, het verzetje in z'n meest elementaire vorm. Je was er
weer even helemaal uit geweest. 
Als media-event werd de rel samengevat in het bezoek van de
bankwerkers aan het buurpand. Een krant: "Vernield en buiten op een
brandstapel gesmakt meubilair. Gemolde 'piepers' en kapotgeslagen
beeldschermen. Bekladde muren en uitgerukte plantenbakken. Maar vooral
verbrijzelde ramen. Zie daar de sporen van een wals van vernielzucht
die krakers/vandalen door het bankgebouw trok. Vertrouwelijke post
werd teruggevonden op het Koningsplein en in de Ziekerstraat." Er
volgt een verklaring van krakers: bijna twee jaar geleden werd in
Wageningen het pand 'De Tien Zilverlingen' ontruimd, waarbij de
krakers toen de nodige schade hebben geleden. "We zijn toen gebleven
bij een schade van twee en een half in plaats van drie ton. Veel te
weinig dus. Destijds hebben we de belofte aan de bank gedaan die
schade ooit te verhalen. En dat was er nooit van gekomen tot gisteren.
Nu hebben wij in een klap onze behoorlijk grote achterstand ingehaald.
De Tien Zilverlingen, met al de vuile spelletjes eromheen, is nu
eindelijk gewroken." 
Het symbool van de event zou het Journaalbeeld worden van een naar
lucht happende visje op de vloer van de bankvestiging. Een
mediarecensie meldt hierover: "De kameraas deden hun werk en zoemden
feilloos in op het betoverende symbool van de dooie vis uit het
kapotgeslagen aquarium, de relverslaggevers inspirerend om weer es
originele beelden uit hun tekstverwerkers te persen, zo de modale
krantelezer duidelijkheid verschaffend: de rel was werk van
gefrustreerde werklozen, gewelddadige nietsnutten, verwende kinderen.
Met de steun van soortgelijke vechtersbazen uit het hele land,
natuurlijk."