De Langste Brug
Toeristisch essay door BILWET

I shall now count from 1 to 10
On the count of ten you will be in Arnheim
I say 1 - and as you focus your attention entirely on my voice
you will slowly begin to relax
2 - your  hands and your fingers are getting warmer and heavier
3 - the warmth is spreading through your arms, your shoulders and your
neck.
4 - your feet and your legs get heavier
5 - the warmth is spreading through the wholest of your body
On 6 I want you to go deeper
I say 6 and the whole of your relaxed body is slowly beginning to sink
7 - you go deeper and deeper and deeper
8 - on every breath you take you go deeper
9 - you are floating
On the mental count of 10 you will be in Arnheim
Be there at 10. I say 10.

Naar Lars von Trier, Europa


Hoe kom je erop?

'Daar hebben landen geen hoofdstad. De mensen vestigen zich allen aan
de grenzen. Het land blijft leeg. Hoofdstad is de hele grens.'
Elias Canetti, Die Fliegenpein

Waar is Arnhem? Het is in 1993 onmogelijk Sonsbeek aan te doen en de
stad Arnhem te vermijden. Als kunstminnaar ben je ditmaal veroordeeld
om naast de installaties ook het stedelijk decor in je op te nemen.
Gewoonlijk laten wij de coîrdinaat Arnhem op het Global Positioning
System (52¯ NB/5¯ 53' OL) rechts liggen als wij randstad Holland per
auto verlaten en links wanneer we uit continentaal Europa terugkeren.
Er is al iets misgegaan zodra wij de bebouwde kom bereiken. Waar zijn
we nu weer terechtgekomen? 'U hebt gekozen voor Arnhem.' Sommigen
komen aan om uit hun dak te gaan. Slechts een enkeling neemt de afslag
omdat die er momenteel toevallig woont. Anderen vertrekken naar Arnhem
in de verwachting terplekke een betekenistraject te kunnen doorlopen,
zoals in geval Sonsbeek. Deze mediagestuurde dagjesmensen willen
Europa nu aandoen en krijgen hun verdiende portie vervreemding over
zich heen. Je moet er immers iets voor doen om het raadsel kunst met
voldoening op te lossen. We moeten nu al weten wat er dan, in die 21ste
eeuw, zal spelen. Na de ervaringsmachine te hebben doorlopen is volop
gelegenheid voor een drankje onder de Arnhemmers. De stad biedt alle
faciliteiten voor een culturele apräs-ski.

Even ophalen: de moderne steden verschenen na het jaar 1000 op de
knooppunten van oude handelsroutes in het natuurlijke landschap -
wegen, rivieren en zeestraten. Door zich aan deze oorspronkelijke
accumulatieplaatsen vast te hechten, konden de bewegingen naar, rond en
uit de versterkte veste worden gecontroleerd, getaxeerd en
gemoduleerd. De doorgaande beweging werd afgeremd door de vesting en
deze vertraging vormde de bron van rijkdom voor de steden. De stad was
een eiland in het netwerk, een bewoonbaar kruispunt.
'Arnehem' zoog zich na 800 vast op een stuwwal in een periodiek
overstromend rivierkleiland aan de noordzijde van een brede bocht in de
Nederrijn, even voorbij de aftakking van de IJssel. Het omringde zich
na verwerving van zijn stadsrechten in 1233 ter nadere beveiliging met
een hoofdwal en singelschil. Radiaal op de stad kwamen de handelsroutes
naar en van Utrecht, Zutphen, Nijmegen en Deventer uit. [billboards] De
stad lag, omstroomd door de St Jansbeek, van de rivier afgewend. Ze
raakte haar slechts op twee punten: aan de westrand bij het haventje
en aan de oostelijke punt, waar een schipbrug naar het zuiden voerde.
De rivier was niet alleen een verkeersroute voor schepen, maar ook een
obstakel voor verkeer over land op de noord-zuidas (iets wat de stad in
1944 fors ingepeperd zou krijgen).
Na 1600, toen Arnhem een concentrische vesting met versterkingen was
geworden, begon het de grotere steden Zutphen en Deventer te
overvleugelen (eind 18de eeuw had de stad 10.000 inwoners) en werd het
de hoofdstad van gewest Gelre. Ambtenaren en Gelderse adel vestigden
zich in de residentie en Arnhem verwierf het imago van deftige
provinciestad, 'de genoeglykste'. Dit imago werd nog versterkt toen in
de loop van de 19de eeuw planters uit Oost- en West-Indiâ met fiscaal
gunstige omstandigheden naar de stad werden gelokt. Daar mochten ze van
hun buitgemaakte rijkdommen komen genieten in elegante,
witgepleisterde panden en landhuizen in Indische stijl, met name langs
de Velperweg. De sufgestreden soldeniers uit de koloniân werden
ondergebracht in rustoord Bronbeek. [Vong Phaophanit, Mark Dion] De
bouwvakkers schoof men weg in de volkswijk Klarendal. De adel en
geldadel, elk met talrijke relaties, vormden de economische onderbouw
waarop parken als Sonsbeek en Zijpendaal kwamen te rusten. Zo kreeg
Arnhem haar vanzelfsprekende faam als parkenstad. [Anna Gudjonsdottir &
Till Krause]

Vanaf 1800 werden de middeleeuwse stadswallen geslecht en de singels
tot stadswandeling gehermodelleerd. Zo kon de stedelijke conglomeratie
gaan uitbreiden langs het verkeerssysteem waarop de stad tot dan toe
had geparasiteerd. [Patrick Corillon] Tegelijkertijd werden de ruigere
gronden pal buiten de stad verregaand gehermodelleerd om er nette
natuur van te maken. In haar groenvoorzieningen hield de stad zich
voor ogen met welk landschap ze de band moest doorsnijden om de
specifieke lokatie te worden die ze wilde zijn. Wie in de Randstad
19de-eeuws parken bezoekt ziet bosschages, weiden en water: vlakland
met doorkijkjes, panorama's en brede lanen tussen bomen. Hier is de
Hollandse weilandervaring geconstrueerd, het besef van de kleinheid van
de mens in de wijdsheid van het laagland. Sonsbeek, Arnhems 19de-eeuwse
park bij uitstek, roept de woudervaring op. [Mario Ario] Het is
heuvelland waarin de kleinheid van de mens gerelateerd wordt aan de
hoogte van de bomen en de diepte van de dalen. Waar je in Arnhem-stad
ontspant, is Sonsbeek gewijd aan de inspanning: al wandelend kom je er
je eigen fysieke grenzen tegen. Alleen aan de zuidrand zijn wat weiden
en wateren aangelegd die - Beautiful, Sublime and Pituresque volgens de
categorieân van de Engelse landschapsstijl - voor relaxed Hollands
moeten doorgaan. Maar zelfs de beek is er uitgerust met watervallen.
Wij zijn hier minstens in Nederland, Duitsland en Engeland samen.
Op het hoogste punt van het park Sonsbeek (en de regio) staat een
uitkijktoren, de BelvÇdäre, vanwaaruit men een overzicht heeft op
natuur en stad. In de grenzenstad Arnhem maakt het park de stad vanaf
de noordzijde zichtbaar, net als overigens de bruggen over de Nederrijn
aan de zuidzijde doen. Het principe van de tweedeling bepaalt voor en
na het Arnhemse. Verkeerstechnisch: de stad is doorsneden door de
spoorlijn naar Duitsland, die op gezag van de Nederlandse staat rond
1850 dwars op de stad, die eindelijk z'n beklemmende muren kwijt was,
werd aangelegd op een dijklichaam. [Mark Manders] De rivier scheidt
Arnhem-Noord en het ver afgelegen -Zuid dat vanaf de jaren 1930 is
aangelegd, gelijk met bouw van de eerste brug over de Rijn. Zo kreeg de
stad allengs de vorm van twee symmetrisch uitgespreide handen met de
Rijn als spiegellijn. [Liz Larner] Religieus: Arnhem vormt het
schemergebied tussen het katholieke zuiden en het protestantse noorden.
Maar ook historisch: de eerste vestiging, kort voor het jaar 1000, was
al verdeeld over het domein van graaf Wichmann en graaf PrÅm. De stad
werd sinds 1233 eeuwen lang bestuurd door twee families, de maagtalen
Van Arnhem en Van de Gruythuis, en gedurende eeuwen door twee
burgemeesters. Is Arnhem schizofreen of is hier sprake van een
zinvolle verdubbeling? In Arnhem verzoent en versmelt niets, alles
blijft naast elkaar liggen, gescheiden door sprongsgewijze overgangen.
Je loopt of fietst zo de stad uit, een groene lob in, en daar is niets
meer van de stad te merken. Er wonen altijd twee zielen, ach, in de
borst van Arnhem; als deze stad er ÇÇn zou hebben, mist ze iets. Het
wapen van Arnhem is een adelaar met twee, in tegengestelde richting
kijkende koppen.
Arnhem ligt in Grensland,[noot VEG] daarvan is Sonsbeek de belichaming:
alle landschapstypen zijn er onvermengd naast elkaar aanwezig, de twee
werelden van bossen en heuvels, watervlakten en laagland. Ertussen
lopen Nederlandstalige hertjes, vreemde eenden en rundvee als
'bewegende schaalelementen'. Tussen de verschillende geomorfologische
elementen zou Sonsbeek als brug moeten fungeren, waarvan de bomen de
spijlen zijn. Maar net als de bruggen over de Nederrijn, verbindt de
brug Sonsbeek niet, maar houdt ze gescheiden. Zo wordt ook de lijn
tussen park en stedelijke bebouwing strikt genomen. De natuur wordt
ingezet om een visie op de stad te krijgen: Arnhem is het mooist als
je het van een afstand bekijkt. in Arnhem gebruik je een brug ¢f om de
stad te verlaten ¢f om erin vast te lopen. De brug vormt hier de
spanningsboog van het grensbewustzijn. Arnhem is nog net geen
buitenland. Het vormt de grens waar de kunstmatige natuur van Holland
raakt aan de transnationale ordening van de Euraziatische schol.
Doordat Arnhem vrijelijk in de weer kan met elementen uit natuur en
cultuur is het een potentieel universum dat vormen kan overnemen uit
iedere stad.

Toen de versnelling op gang kwam met de revolutie van de
transportmiddelen midden 19de eeuw, kreeg de stedeling te kampen met
het onbehaaglijke gevoel het allemaal niet meer te kunnen bijbenen, wat
werd vertaald in termen van kapitalistische vervreemding en moderne
nervositeit. Als remedie hiervoor werd het park ingericht als
herinnering aan een rustiger realiteit waarin men nog wel thuis had
kunnen zijn. Alleen is het park iets anders dan een geheugensteun, het
is 'not the idea about the thing but the thing itself' (Wallace
Stevens). In het stadspark heerst de snelheidsmaat van wandeling en
fietstocht, die buiten de hekken verdrongen is door de vaart van het
gemotoriseerde verkeer. Het park is geconstrueerd als eiland in het
netwerk van verkeerssysteem stad. Daar ontleent het zijn rijkdom aan:
die van de ervaring. Waar de stedeling in feite nergens meer was, omdat
hij voortdurend onderweg was, tekende het park voor de terugkeer van de
plek.
Het park is een uitleg van een vroegere werkelijkheidservaring. Weg van
de snelweg geldt het motto: ontdek je plekje. Op een plek heerst een
lagere snelheidsmaat dan erbuiten. Zo kon de vestingstad op het
knooppunt van de handelswegen al als plek worden ervaren, totdat de
compacte stad in de 19de eeuw werd opengelegd voor het wegverkeer. De
plek is een restgebied tussen de verkeersstromen. Op een plek kun je
aankomen, verwijlen en vertrekken. In het verkeer is alleen de vector
van de verplaatsing belangrijk en tendeert de plek naar nul, maar die
zal nooit worden bereikt. Dat maakt het ongeval mogelijk.
Het ongeluk is de ongeregelde vermenging van de eigen snelheidsmaat
met die uit een ander verkeerssysteem. Geerlig Riemer over het eerste
auto-ongeluk van Nederland (1899): 'Ik reed met m'n vader de nogal
steil dalende Pels Rijckenstraat af richting Zijpendaalse weg. M'n
vader was als paardenman gewend dat met een hele kleine beweging van de
hand de koets een hoek om werd gestuurd. Daardoor draaide hij te weinig
aan het stuur. En m'n vader vergat in de paniek om de voetrem te
gebruiken, want die was hij ook op de rijtuigen niet gewend, maar rukte
aan het stuur alsof hij de teugels in z'n handen had en riep: 'Huh,
huhuh.' We schoten door, reden een boompje uit de grond en bleven net
boven de twee meter lager gelegen Sonsbeekweide hangen.'
Waar het verkeer staat voor de doorgaande beweging, schept het ongeluk
ruimte voor afleiding. Voor zover de stedelijke conglomeratie ruimte
biedt aan gebeurtenissen, zijn dat onderbrekingen van de
verkeersstroom: botsing, demonstratie, braderie, voorjaarskermis,
hardloopwedstrijd, koninginnedag, dodenherdenking, kerstdrukte, mist en
verdwaalde weggebruikers. 'Het ongeluk is de plek waar de bezinning
terugkeert in het verkeer' (Paul Virilio). Ook de total loss van een
technisch vervoermiddel vormt een bron van vermaak voor de omstanders
en compenseert voor de stress dat men zelf onvermijdelijk
verkeersdeelnemer is. De afhandeling van het ongeluk, het herstel van
de eigen snelheid c.q. de heersende orde, sticht het sociale.
Het park is een pleisterplaats waarin het ongeluk praktisch afwezig is.
Maar de prijs die voor deze rust moet worden betaald is die van de
dreiging: van overval en moord tot verkrachting en aids.[Tom Burr] De
plek is niet alleen de plaats van de mogelijke herinnering, maar ook
van de mogelijke gebeurtenis. Plekken zijn geladen met verleden en
toekomst: 'Het landschap is iets kwijt, lijkt het. Ik weet wel beter.
Het landschap wacht gewoon tot er weer iets gebeuren gaat, wat dan ook.
En het voelt zich daar wel bij' (Armando). Op de plek kan de vijand
ieder moment opduiken: 'Deze bosrand bijvoorbeeld: blijf nou es staan
en probeer voorzichtig te kijken. Als ze mij maar niet zien. Wat zou er
in dit bos gebeuren, denk je. Wat zeg je? Je hoort ze in de verte
schreeuwen? Mooi' (Armando). Overal waar suspense hangt, is sprake van
een plek.

De snelheidsmaat van het gemotoriseerde verkeer is in de loop van deze
eeuw overtroffen door die van het vliegtuigen- en het rakettenverkeer.
Deze zijn eind 1900 op hun beurt ingehaald door de lichtsnelheid van
het elektronisch dataverkeer. Bezien vanuit de satelliet is de
stedelijke agglomeratie een herinnering aan een vroegere, tragere
werkelijkheid, een verkeerspark waarin de krioelende vehikels de
functie van de bosschages uit het natuurpark hebben overgenomen.
Tot voor kort hadden de stad en het verkeer tegengestelde belangen,
waarbij keer op keer delen van de stad werden opgeofferd aan de
verkeerseisen. Thans versterken stad en wegverkeer elkaar en worden
wegen gepland om gebouwen langs te parkeren. Waar het wegverkeer in de
19de eeuw de ruimtelijke ordening van de ommuurde stad openscheurde,
kan ze eind 20ste eeuw worden gebruikt als bindend element in het
Knooppunt Arnhem-Nijmegen (KAN), waarin de zone tussen Waal en Rijn vol
gaat worden gezet met hoogwaardige kantoorruimte. Terwijl het
gemotoriseerd verkeer de inwoners van de vestingstad desoriânteerde,
werkt ze identiteit stichtend in de nieuwe vestigingsregio. Een
ringweg is gepland om op noord- en zuidoever een nieuwe centrale zone
te laten ontstaan. Daarin zal ook het noordelijke winkelcentrum uit de
Koude Oorlog worden opgenomen.
De vitale infrastructuur heeft zich verplaatst naar het zesde
continent onder en boven Arnhem. [Max Neuhaus] In dit transnationale
rijk van de ISDN-kabels en telematicatorens wordt beslist over het
urbane voortbestaan van de regio. Zonder teleport zijn de Arnhemse
snelwegen binnen afzienbare tijd uitgestorven. De vrachtwagens zitten
via TANGO (Transport Automatiserings Netwerk Gelderse Ondernemingen)
met een immaterieel lijntje vast aan het satellietennetwerk. De
multimodale transportregio KAN wil de toegangspoort zijn tot het
achterland van Europa. Het KAN is een van de schakels binnen het
kerngebied 'dat zich uitstrekt van Zuid-Engeland via Midden-Duitsland
naar Noord-Italiâ'. Volgens de voorlichtingsvideo 'wordt het binnenste
naar buiten gehaald en het buitenste naar binnen gebracht middels
gerichte ruimtelijke investeringen'. Arnhem kan zich ook haar toekomst
alleen maar voorstellen binnen het principe van de tweedeling, al zijn
de klassieke polen stad en natuur, noord en zuid, bebouwing en
verkeer, herbenoemd als binnen en buiten, ditmaal visionair omgedraaid.
De kwestie waar Arnhem ligt als het eenmaal binnenstebuiten is
gekeerd, kan alleen op toeristische wijze worden beantwoord. Vragen
naar de geografie van Arnhem komt voortaan neer op het intoetsen van de
lokale coîrdinaten in het wereldomspannend informatienetwerk. Wat er
nog rest aan plastieke structuren van de dubbelstad is vrijgegeven om
oudere snelheidsmaten in te ervaren. Het VVV: 'Ook een tochtje met de
pleziervaarboot behoort tot de mogelijkheden.' [Ann Hamilton] Terwijl
er in het computernet catastrofes op wereldschaal plaatsvinden, heeft
het belevingspark Arnhem niet anders te bieden dan de open vraag of er
wel (n)iets te beleven valt.


Hoe kom je eroverheen?

'Het isolement van de provinciestad was in die jaren van veel
penetranter omvang dan tegenwoordig.' Johnny van Doorn

Wat is Arnhem? Een bezoek aan de stad valt erg tegen als je in de
binnenstad het ware Arnhem denkt te gaan vinden. 'Al voor de oorlog
verdwenen veel waardevolle panden en pandjes en de Slag om Arnhem deed
de rest. Met brullend geweld veegden geallieerde bulldozers na de
bevrijding ook nog eens de talloze armoedige, maar karakteristieke
slopjes en steegjes aan de voet van de zwaar gehavende Eusebius van de
kaart en vanaf dat moment was oud-Arnhem definitief verleden tijd',
meldt de Arnhem-boekenschrijver Bert Kerkhoffs. [Blue Funk] Met de
tweede golf Marshall-hulp 'verschenen dan ook de eerste flats in
Arnhem'.
Bij de opening van de voetgangerszone in het wederopgebouwde centrum
(1969) klagen progressieve kunstenaars steen en been over het 'volledig
tekort aan verbeelding' (Peter Struijcken) van de 'totaal voorspelbare'
sierbestrating. Eugäne Terwindt vat samen: 'Geen extra ervaringen -
geen extra mogelijkheden, geen identiteit. Kortom, geen omgeving waar
mensen geactiveerd of gestimuleerd worden.' In 1983 worden Arnhemmers
gevraagd naar hun mening over de siertegelkunst van Peter Struyken
onder de op- en afrit van de Mandela-brug: 'Ik vind het zo zinloos. Als
je bedenkt wat er voor andere, leuke dingen hadden kunnen staan. Ze
hadden er hele nuttige parkeerterreinen van kunnen maken, of voor mijn
part een grasveld met wat heesters.' En: 'Wat spreekt daar nou uit?
Tenminste, bij mij niks, het doet me helemaal niets.' [Jan van de
Pavert]
In 1993 blijkt de 'historische binnenstad' nog steeds aan herinrichting
toe. 'De grote, zware tegels zijn gevoelig voor vervuiling en bovendien
uit de tijd. Ook worden de tegels door het zware expeditieverkeer en de
vuilniswagens kapot gereden. Daarnaast is het verwerken van deze tegels
inmiddels bij de wet verboden. De oorspronkelijke sierverlichting is
bijna overal gesneuveld en niet meer door nieuwe armaturen vervangen.'
Desondanks drommen de mensen er tijdens de winkeluren samen in een
gezellige drukte. Wat doen al die mensen daar eigenlijk? 'Een bezoek
aan het centrum is voor velen een recreatief bezoek, waarbij het
winkelen het karakter krijgt van leisure-shopping' (Gemeente Arnhem).
Betsy van Elten, pianolerares, over haar voetgangerszone [SUBREAL]:
'Ik moet er beslist niet zijn. Het is een illusie dat je er in een
leuke oude binnenstad gaat winkelen. Je wordt eerder door aders heen
gedrukt en geperst, dan dat je bewegingsruimte hebt. Als je in het
centrum bent, kom je er niet meer uit. Je wordt doelloos voortgestuwd.
Het heeft geen route en geen hart. De straten zijn doodlopende aders,
ze hebben geen einde. Op een gegeven moment ben je eruit, dat is
alles.' [Marc Quinn]
Echte Arnhemmers zoeken liever het knusse ABC-plein, een heerlijk
stukje Tokio in de overdekte shoppingmall Kronenburg, de ware
binnenstad in Zuid. De betaalbare utopie is hier gemakkelijk bereikbaar
met de auto. Modern, goed onderhouden, transparant, biedt Kronenburg
zorgeloos winkelen aan de onschuldige consument. Niet geteisterd door
de verplichting een lokale identiteit uit te stralen, kan iedereen er
rustig zijn wat men is: wereldburger.

Tijdens de jaarlijkse Arnhem Promotion-avond op 8 februari 1993
schetste Thomas Verbogt het stadsimago dat moet worden
weggepromoveerd: 'Denkend aan Arnhem dachten wij aan naargeestige
nieuwbouw, een bekommerde bevolking, algehele luchtvervuiling,
onbetrouwbare politici, overal prostitutie en vooral onbeteugelbare en
bikkelharde criminaliteit.' In navolging van politieagenten en wakkere
politici wordt de vraag naar de identiteit tegenwoordig vooral gesteld
door plannenmakers en promoters. De stedelijke identiteit is bewust
trendgevoelig. Ze mist iedere vaste bodem en moet om de tien jaar
opnieuw worden vastgesteld om haar te kunnen aanpassen aan de eisen van
de tijd. De identiteit moet voortdurend in beweging blijven, anders
raakt de omgeving in verval en krijgt ze een museale status. Zo kunnen
de buurtgebonden winkelcentra in Elderveld en De Laar (Zuid) weldra ÇÇn
op ÇÇn worden nagebouwd in het Openluchtmuseum, als voorbeelden van het
uitgeputte stadsbeeld met de bielzen en schuine dakjes uit de jaren
zeventig van de twintigste eeuw. [John Kîrmeling]
De stad heeft niet genoeg aan zichzelf, ze moet voortdurend van
buitenaf bedrijvigheid aantrekken, die in principe ook overal elders
kan plaatsvinden. De identiteit is bepaald door de suggestieve kracht
van het stadsbeeld als activiteiten-magneet. Het werk van de promotors
bestaat eruit logistieke apparaten los te laten op de stad om
eigentijdse tradities te stichten op basis van de laatste resten
burgerinitiatieven. Overheid en bedrijfsleven gaan er vanuit dat de
Arnhemmers zelf ontmoedigd moeten worden om spektakels aan te richten
in hun stad, omdat je dan 'vandalisme' krijgt. De bewoners mogen alleen
als levend stadsmeubilair voor de gezellige drukte zorgen. Daarin
kunnen de aangezogen bezoekers zich dan onderdompelen om in
grootsteedse anonimiteit vrijblijvend gebruik te maken van hun
consumptieve mensenrechten. 'Arnhem allurestad.'

Dat Arnhem niet meer is dan een verkeersstructuur is een algemeen
onderkend gegeven. Overdag verkeren er minstens tweemaal zoveel mensen
in Arnhem als 's nachts. De opsplitsing van de stad in functioneel
gescheiden clusters van kantoren, industrieterreinen, winkelcentra,
uitgaanscentra, slaapwijken, sportfaciliteiten en groenstroken leidde
in de jaren tachtig tot levensgevaarlijke situaties. De behoefte zo
snel mogelijk van de ene functie naar de andere te bewegen, leidde tot
ondraaglijke verkeerssituaties. Uitgestorven nachtelijke wijken waren
inbraakgevoelig, lege paden en wegen van kantoor en appartement naar
parkeercentra en verlaten bushaltes scoorden steeds hoger op de schaal
van de kleine en grote criminaliteit. In een doodse winkelstraat kun je
alleen nog etalageruiten inkinkelen of fikkie stoken om weer eens een
medemens tegen te komen. Verbogt: 'Wie in de bebouwde omgeving goed om
zich heenkijkt en de benauwde atmosfeer tot zich laat doordringen, die
rest niets dan amok maken. De beleving van Arnhem moet er meteen uit en
ook al betekent dat negatieve energie, het is heel begrijpelijk.'
Het idee om de stedelijke functies opnieuw te vermengen is het
antwoord op dit veiligheidsvraagstuk. Het Structuurplan uit de jaren
tachtig is opgevolgd door de nota Stadsbeeld uit de jaren negentig. De
city wil men ditmaal herstructureren tot inkoop- en uitgaanspark, waar
het salaris kan worden omgezet in sociale ervaringen. Binnen haar
'markante groene profiel' zal een door onderzoek vastgesteld
authentiek Arnhems stadsbeeld worden opgetrokken. Dit her-indikken van
de opgeloste stad maakt de vraag naar de stadse identiteit
noodzakelijk, maar deze kan tegenwoordig alleen nog worden bezien
binnen het kader van het expanderend verkeersnetwerk. De strategie van
stedebouwers is, met het gemotoriseerde verkeer een domein af te
zonderen en daarop herontdekte lokale conflicten en gouden tijden als
openbare ruimte te laten verschijnen. Het Arnhem binnen de snelwegen
wordt het zoveelste museum voor de stedelijke ervaring van de 21ste
eeuw.
Maar tegelijk moet de Arnhemse identiteit mee-expanderen tot ze het
hele KAN omvat. Omdat Arnhem altijd al twee gezichten tegelijk had,
kan de stad moeiteloos worden gecombineerd met haar klassieke tegenpool
Nijmegen. De Kamer van Koophandels van beide steden zijn al gefuseerd,
de VVV's gaan 'zeer intiem samenwerken', dus NEC en Vitesse moeten nu
ook wel. Het 'bestuurlijk traject' sjokt hier weer eens achteraan. De
promotie van het toeristisch produkt Arnhem hecht zich aan dat beetje
extra dat Oud-Arnhem nu nog weet in te vullen. De permanente imago-
analyses tonen aan dat er zwakke en sterke kanten zitten aan het
produktbeeld. De stad heeft thans de volgende score bereikt in de
nationale stedencompetitie: vijfde winkelstad, derde cultuurstad [Eran
Schaerf], tweede rechearchstad, derde transferstad, tweede
uitgaanscentrum (qua omzet), vijfde kantorenstad en laatste
trolleystad. Er valt dus nog heel wat werk te verzetten. De sociale
technologie om de bevolking te masseren voor de op handen zijnde
aaneenschakeling van alle stedelijke functies, is het professionele
evenement.

Arnhem geniet al jaren internationale bekendheid om zijn pseudo-
gebeurtenissen. In park Sonsbeek bestaat een lange traditie: van de
tentoonstelling Nijverheid en Handel (1898) en de nationale
schietwedstrijd (1905) tot oud-Hollandse volksfeesten, luchtshows,
Biedermeier lentefeesten, operettefestijnen, de
beeldententoonstellingen van '49 tot '93, de bloemententoonstelling
Sonsbeek Flora (1956), de nationale boomfeestdag (1983) en Arnhem Open
(1993). In de stad richt het toeristisch bedrijfsleven onder meer het
volgende aan: de Harley Davidsondag, het Introdansgala, de Airborne
Trophy, Vliegshow Rijnkade, Internationale Wedstrijden
Modelvliegtuigjes, de Foyer, het Korenmarkt-Bluesfestival, Arnhem Danst
(ballroom, house, rock 'n roll en volksdans), Intocht Sint-Nicolaas,
Koninginnedag, Blueprint/Ereprijs, Openluchtbioscoop, de Muziektent,
Carnavalstocht, Dodenherdenking, vier Kermissen, Internationaal
Koorfestival, Images Arnhem, Open Monumentendag, Filmprogramma
Kerkplein, Bratislava in Arnhem ('zestig Slovaken komen de binnenstad
een weekend lang op zijn kop zetten'), Kerstkoopzondag, Arnhem in
Aquarel, Kunstbende Festival. Betaald toerisme aan de rand van de stad
vinden we in Bronbeek, subtropisch zwembad De Grote Koppel, het
vervallen Airborne Museum, het Reisje langs de Rijn, het Wijnmuseum,
het Openluchtmuseum en de topattractie Burgers Bush. Geniet, maar met
mate.
Het evenement wordt puur toevallig of noodlottig in een willekeurige
stad geparachuteerd. Het heeft tot doel het economisch
mobiliteitsbewustzijn van de burgers wakker te houden, om ze te leren
het bewegen zelf als evenement te ervaren. De neogebeurtenis is een
verkeerstest, waarin de logistieke potenties van de stad in
uitzonderingstoestand worden beproefd: een oefening in de geleiding van
recreatieve vluchtstromen. Het evenement heeft niets te maken met de
context waarin het terecht is gekomen, het is per definitie globaal,
multi-cultureel, mediaal, ecologisch. Het risico dat het letterlijk in
het water zal vallen, is de enige onzekere factor. De Tijdelijke
Entertainment Zone (TEZ) is een gesimuleerde verdichting van de
intermenselijke intensiteiten, een windhandel in gemoedstoestanden,
een kneedbeurt van het perceptieveld, een proefboring in girale
diepten. Het evenement is een ervaring waar je doorheen gaat om je
belevingswaarden en -normen te updaten. Het unieke ervan is dat het
plaatsvindt en het genot wordt gepuurd uit de goede organisatie en de
korte wachttijden bij de toiletten. Het evenement is geslaagd als het
de indruk weet te wekken dat je het elke dag zou kunnen meemaken. Het
genieten van de cybernetische perfectie leidt tot het besef dat de stad
alle chaos aankan, inclusief haar permanente herinrichting.

Wat is de plaats van het park op de evenementenmarkt? Het groenpark is
een onder vele themaparken geworden, van sportpark, ponypark,
villapark, scienceparc, mediapark, Centerparcs en Lunapark. Een park is
een aangelegde omgeving die de suggestie uitdraagt dat het zijn functie
overstijgt. Het park is de matrix voor de hele stedelijke inrichting
sinds de planologen de greep op de stedelijke ontwikkeling zi jn
kwijtgeraakt. Het kantorenpark mag naar een wereldomspannend, niet-
lokaliseerbaar zakenleven verwijzen, maar krijgt door middel van bomen
en moderne architektuur een pluswaarde mee om de functie als omgeving
te laten verschijnen. Urbanisme is tuinarchitectuur geworden. Het KAN
wordt voorgesteld als een langgerekte verzameling parken, waarin de
Floriade al gepland is.
De neonatuur van de historische parken in Arnhem heeft op zich weinig
evenementswaarde meer. Het biedt nog iets verhevens en bespeelt
hoofdzakelijk de klassegevoelens van aristocratiesimulanten. Arnhem
Parkenstad refereert aan een historisch imago en ontbreekt in het
dynamisch knooppuntdenken van de promotiemanagers. De vooroorlogse
natuurreservaten rond de stad hebben al een actuelere functie dan de
stedelijke wouden. Betsy van Elten: 'Aan de randen van de stad zie je
groentoerisme ontstaan. De drukte in de binnenstad op zaterdag verhuist
zondags naar buiten. Toeristen komen naar Arnhem om aan de rand van de
stad de auto te parkeren en vervolgens de Hoge Veluwe in te wandelen.
Mensen gaan ook baantjes trekken door het Rozendaalse Veld. Daar zijn
paden aangelegd: men legt een route af en keert terug naar de auto
zodra men z'n portie groen geconsumeerd heeft. De natuur om de stad is
geen plek, het is een verkeerssysteem geworden waarin je je chlorofyl
opdoet, je dosis lucht zodat je er voor de rest van de week weer tegen
kunt.'
Burgers' Bush, de 'de grootste overdekte tuin ter wereld waarvan altijd
weer wordt beweerd dat er 1,2 miljoen bezoekers per jaar komen', is de
na-oorlogse tegenhanger van het burgerlijk Arnhem van de 19de eeuw en
de meer eigentijdse wildparken. Opgebouwd aan de noordgrens van de
bebouwde kom, biedt het logistieke bolwerk Burgers Zoo het totale
pakket van dierentuin, safaripark, tropisch oerwoud en
woestijnlandschap 'en is dus uitermate geschikt voor een compleet dagje
uit'. Als cybernatuur is de Bush, anders dan het experiment Biosphere
II in Arizona, een open ecologisch systeem: een langlopend evenement
waarin is ontdekt hoeveel bezoekers je door een terrein kunt pompen
zonder dat het karakter van de ruimte daardoor wordt aangetast. Zo zal
Burgers' Bush het model zijn van Arnhem.
De bewoners en toeristen in de stad zijn de dieren die, volgens de
Bushfolder, 'op avontuurlijke wijze talloze sociale contacten met hun
soortgenoten onderhouden'. [Pepe Espaliu] 'Burgers' staat voor visie en
durf als het gaat om het verzorgen  en presenteren van het dier en het
ontvangen van de bezoeker.' Net als in de asfaltjungle 'heeft de
bezoeker mogelijkheden te over voor een fascinerende ontdekkingstocht,
zij het niet altijd over even comfortabele paden. Maar de vermoeide
avonturier kan de benen strekken op het terras en zich tegoed doen aan
exotische lekkernijen. Vanzelfsprekend zijn er op diverse plaatsen
EHBO-posten aanwezig. Voor de kinderen die de dieren eens even willen
vergeten, is er een leuke speeltuin.' Burgers' Bush bewijst dat de
combinatie van ecologie en verkeer massapotenties bezit. Waar de parken
getemde natuur zijn, toont het ecowoud hoe de natuur beschermd kan
worden tegen de mens. 'Papagaaien, u heeft ze hier niet gezien. Het
zijn ontzettend mooie tropische vogels, maar ze gaan wel als een Black
& Decker door de planten heen.' Ook de natuur heeft zo zijn
onaangepasten.

Het oerevenement van Arnhem is de Slag om Arnhem, waarvan de Brug te
Ver de toeristische trekpleister is. De verwoesting van de stad in
september 1944 is de mythische gebeurtenis waaruit het moderne Arnhem
is voortgekomen, de tweede stichting van de stad nadat ze haar
historische identiteit had 'geofferd op het altaar der vrijheid'.
Arnhem anno zero lag verlaten na de gedwongen evacuatie en werd daarop
leeggeplunderd door de Duitsers. 'Het gemeentebestuur staat voor een
hopeloze taak. De lege stad is vies, stinkt en ligt er verwaarloosd
bij, maar naar schatting 90.000 zwervers willen toch koste wat het kost
terug naar huis. Even speelt het stadsbestuur met het plan aan de
noordkant een totaal nieuw Arnhem te bouwen, maar daar ziet men al snel
toch maar van af' (Kerkhoffs).
Arnhem staat niet voor vervolging, volkerenmoord, verzet en
collaboratie in W.O.II: waar Anne Frank het symbool is van de civiele
tragedie, is Arnhem het symbool van het militaire spektakel. [Ken
Hardy] De Arnhemmers zelf kregen geen plaats toegewezen in wat hun
eigen vestigingsmythe zou worden, de brug werd vernoemd naar de Engelse
overste John Frost. De Brug te Ver is het symbool van de mislukking
waarvoor anderen (Polen, Engelsen, Amerikanen, Duitsers) gevallen zijn,
de laatste nederlaag en het fatale uitstel van de bevrijding van
Nederland boven de rivieren. [RÇmy Zaugg] Het noodlot van Arnhem is dat
De Brug te Ver haar onoverkomelijke logo is geworden. Het beeld van de
vijf jaar durende bezetting in Arnhem wordt bepaald door ÇÇn catastrofe
dat het hele verhaal samenvat maar waarin men zelf ontbreekt.
De organisatie van de herinnering aan een gebeurtenis draait rond een
plek die met herinnering geladen wordt door middel van een monument en
een ritueel van de herdenking.[Allen Ruppersberg] De leegte van de
verwoeste stad Arnhem kwam het best tot uiting in modern beeldhouwwerk
en niet in triomfbogen, piramiden en obeliksen. Gelijk met de
trolleybussen [Kamagurka] verscheen in 1949 in Arnhem de eerste
internationale beeldententoonstelling van Europa, in park Sonsbeek.
Burgemeester Matser over het verrassende succes hiervan: 'Ongetwijfeld
heeft de omstandigheid dat na de oorlog allerwege herdenkingsmonumenten
werden opgericht een grotere belangstelling voor plastische kunst
opgewekt. In menige stads- of dorpskring heeft men ervaren, dat
vrijheid en gerechtigheid, het gemeenschappelijk ondervonden leed en de
eerbiedige herinnering aan wie het leven lieten, dat al deze
levenswaarden en diepgevoelde emoties een door ieder beleefde
verzoenende expressie konden vinden in steen en brons.' [Miroslaw
Balka] Maar direct hierop wist hij de biografische herinnering door
twee andere, zwaarwegender verklaringen te bieden voor de verrassend
massale opkomst van het publiek.
Er waren geen monumenten, maar kunstwerken in de open lucht te zien.
''Sonsbeek' was voor tallozen een openbaring, omdat er geen muren
waren. Ook in het vriendelijkste museum bekruipt iemand licht het
gevoel dat men samen met de kunst, dat verheven onbekende, is
opgesloten. [Mike Kelley] De schuchtere toenadering kreeg een
bijzondere bekoring, omdat de beelden door de  elementen werden
omspeeld. De schaduw van een tak beweegt op een stenen tors, over het
brons glijdt zonlicht.'[Alighiero E Boetti] Het ontbreken van de
muren, die in '44 en '45 ook in de stad Arnhem waren verdwenen, riep
dezelfde leegte op als waarin Arnhem zelf overnieuw was begonnen: 'De
kunstwerken stonden niet in een ander domein.' De internationale kunst
van Sonsbeek kon het monument vervangen, omdat ze niet de geografische
lokatie, maar de gedelokaliseerde leegte als context had.
Matser's derde argument was dat er de duizenden vakantiegangers in de
Achterhoek en de Veluwe waren die Sonsbeek bezochten. Matser: 'Ieder
die de tentoonstelling gezien heeft, zal het met ons eens kunnen zijn,
dat de blijheid en zonnigheid die men in de vacantie zoekt, ook aan
'Sonsbeek' eigen waren. Met vacantie zijn is immers 'vacant zijn', leeg
worden van datgene wat tot de beslommeringen van het dagelijks leven
behoort. De emotionele kant van het bestaan, heeft dan zijn kans.' Het
toeristisch evenement dat Sonsbeek '49 was, maakte van Arnhem een
willekeurige lokatie voor het dagje uit, en niet een met lokale
problemen beladen oord. [Michael Asher] Arnhem lag gewoon weer overal
in Nederland.


Hoe kom je eraf?

'Als ik het woord 'kunst' hoor, trek ik mijn revolver.' Wolfgang Pohrt

Waarom Arnhem? Sonsbeek 93 biedt geen programma in de vorm van een
beeldenroute. Er is geen traject met een epische lijn en educatieve
opbouw, die een geplande beleving oproept met een ontwikkeling,
hoogtepunten en rustpauzes, met gewijde stemmingen en momenten van
contemplatie, ontzag, distantie en ironie. De formule van Sonsbeek 93
is die van site-zapping met de stadsplattegrond als beeldscherm en de
lokaties als kanalen. 'Do the channel hopping of Zapbeek 93.' Het
intoetsen van de remote controle kost hier de meeste tijd. De
eigenlijke ervaring van de tentoonstelling is de dialoog met Arnhem
verkeersstad. Sonsbeek 93 heeft de allure van een dropping, een
puzzletocht die geslaagd is als je de parkeergelegenheden hebt
gevonden. Het overbruggen van de off-sites tussen de verschillende
lokaties is de expositie. Geniet van deze tussentijden. Kijk de Medusa
van de urbaniteit recht in de ogen.
In een stad zonder identiteit is het prettig toeven. Ga niet op zoek
naar de obsessie van Arnhem, maar volg je eigen. Vind Kuifje in Arnhem,
verrijk je verzameling theelepeltjes, washandjes of luciferdoosjes. Je
bevindt je in een universeel archief. Dit is de rijkdom van iedere
metropool. Je doet aan industriâle archeologie in Meinerswijk [Rudi van
de Wint], onderzoekt de mogelijke landingsplekken voor UFO's,
consumeert een snelweg, eet een broodje in de snackbar van Rudy
Kousbroek en blijft hangen in het Spijkerkwartier om de Hartman-
stoelen in de erologes te aanschouwen. [Keith Piper] Je bestijgt hoge
heuvels, bestudeert een viaduct [Christina Assmann] en doet de afdaling
van de Moscowa-begraafplaats naar de binnenstad. Je bezoekt CafÇ Meyers
of De Buik om de geschiedenis van de jaren vijftig en zestig van de
Arnhemse bohäme te aanschouwen.
In de laatste resten Wederopbouw rond het Paleis van Justitie, het
Stadhuis en het Belastingkantoor is de niet-identiteit in verhevigde
vorm te ervaren. Je komt bij in de gezellige terrasdrukte onder de
klassieke armaturen van de Korenmarkt. Je verdwaalt in de buitenstad en
bezoekt het Bio Revalidatie Centrum op zoek naar de Airborne
Begraafplaats en het monument voor de Slag om Arnhem. Terug in de stad
blijf je hangen in een Oriântaalse koffieshop aan de Sonsbeekssingel in
Klarendal, omdat je bewustzijn zover is verruimd dat je de tijd bent
vergeten. Je kiest voor het engagement, maakt een praatje met de
krakers van Hotel Bosch en uit je gerechtvaardigde woede over de
vervuilers & uitbuiters van Arnhem (AKZO, Biliton, de atoomlobby van
KEMA, of BASF). Als je onderweg een Sonsbeeksbeeld tegenkomt, is dat
mooi meegenomen.
Maar zodra je de kunstbril opzet, gebeuren er rare dingen. Opeens
blijkt de stad vol te staan met na-oorlogse plastiek, dus ga je negen
van de tien keer op de rem staan voor een werk dat na grondige
inspectie toch niet site-specific blijkt te zijn (het Zapbeek-logo
linksboven ontbreekt). Computerprogrammeur Wim Stakebrand verbaast
zich nog steeds: 'Er is geen andere stad in de wereld waar het aantal
kunstwerken per m2 zo groot is als Arnhem: een woekering in de
slechtste zin van het woord. Dat komt allemaal van de docenten en (ex-
)studenten van de afdeling 'Monumentale Vormgeving' van de
Kunstacademie alhier. Een voorbeeld is de boog over de straat bij het
PGEM-gebouw tegenover het Gemeentemuseum. Het ding valt op, daar heb je
wel mee gezegd. Bij ons in Zuid kunnen al jarenlang een aantal
kunstenaars hun kleurprogramma's botvieren en asymmetrische bruggen
bouwen. Arnhem staat vol met monumentale kunst, dat is iets wat mij het
meeste opvalt: dat ÇÇn enkele afdeling van een academie zo'n stempel op
de stad kan drukken.'
Betsy van Elten, hiernaar gevraagd: 'Mij is het nooit opgevallen dat
de stad vol zou staan met plastische kunst. Je raast er aan voorbij,
zelfs op de fiets zie je ze niet. Het verkeer loopt allemaal veel te
soepel, ik raak nooit van de weg af. Arnhem is rommelig. Het heeft
nergens een aaneengesloten fond waarvoor je een kunstwerk zou kunnen
waarnemen. In onze stad is kunst simpelweg onzichtbaar omdat Arnhem is
opengelegd door z'n verkeersaders. De kunstwerken die er nu staan
moeten de plek een concept meegeven. Maar dat mislukt omdat je niet de
tijd hebt om een gedachte waar te nemen. Het oprichten van een teken op
een plek voegt zich bij de redundantie van wat er al staat en eindigt
in onverschilligheid.'

Het motto van Sonsbeek 93 is: 'Remember 71.' De mythe: 'In het rijk
van de beeldhouwkunst geldt Arnhem als een voorstad van Sonsbeek, een
park dat eerst alle beeldhouwkunst van de wereld in zich heeft
samengevat en vervolgens - in 1971 - zijn perken Çn de grenzen van de
beeldhouwkunst te buiten is gegaan om zich over alle continenten te
verspreiden. Veel van wat nu in Tokio, San Francisco en Melbourne
kracht van wet heeft, ging in Sonsbeek in premiäre.' Tijdens 'Sonsbeek
buiten de perken' stonden op twintig verschillende plaatsen, 'van de
Waddenzee tot Maastricht en van Leiden tot EnschedÇ', 'actuele,
communicatieve en democratische' werken die het isolement van de
museale kunst zouden doorbreken. Nadat de klassieke
Sonsbeektentoonstellingen het museum hadden verlaten, voelde men zich
nu binnen de hekken van het openluchtpark opgesloten en beschouwde men
Nederland als geheel als openbare ruimte. In park Sonsbeek zelf stond
een informatiecentrum dat via telex en facsimilÇ-beeldtelegrafie
verbonden was met soortgelijke centra in Groningen, Maastricht,
EnschedÇ, Rotterdam en Leiden. [Yuri Leiderman] Er was een videostudio
en een discussieruimte, terwijl in de tuin van het Gemeentemuseum een
filmtent stond. Voor het eerst werd het hele mediapakket opengetrokken,
alle nieuwe media werden tegelijkertijd geãntroduceerd: niet alleen
werden de nieuwste technische middelen ingezet, ook werden de modernste
publiciteitsstrategieân toegepast. Maanden van tevoren werd de pers al
bestookt met stencils en info's over het nieuwe medium van wat later
conceptuele kunst zou worden gedoopt.
Dit leidde tot woedende controversen over de sociaal-economische
aspecten van het hedendaagse kunstbedrijf. De AntiFa-romancier A. den
Doolaard ging tekeer tegen de 'voortekenen van ondergaande
beschaving', terwijl de maatschappijkritische Beroepsvereniging van
Beeldende Kunstenaars zich integendeel opwondt over 'ÇÇn miljoen gulden
Elite-kunst voor de Elite.' In de gemeenteraad werden vragen gesteld
over 'blote borsten op de markt en een verbranding van de Nederlandse
driekleur'. De BBK bracht daar weer tegenin: 'Sonsbeek is een keurig
nette tentoonstelling. Sonsbeek is much to do about nothing. Sonsbeek
is een scheet verpakt in een plastic zakje dat in een vitrine wordt
gezet waarna iedereen in de krant verklaart dat het zo lekker ruikt.
Gezelligheid, magie, chaos, fantasie en volk - dat alles ontbreekt.
Sonsbeek is gortdroog en doods.'
De gemeentenota De Sonsbeek tentoonstelling - een blijvende traditie?
concludeerde hierop: 'De beeldende kunst was echt van een sokkel
afgedaald en velen stortten zich verwoed in de discussies. Communicatie
was een van de doelstellingen, maar het leidde vele malen tot
verkettering en tot ongelooflijk opgeblazen incidenten.' Binnen haar
eigen doelstellingen was Sonsbeek 71 zo een groot succes. Toen bleek
dat het publiek op de media was aangesloten en er naast de enorme
publiciteit nauwelijks bezoekers waren gesignaleerd, werd Sonsbeek
synoniem aan een traumatisch slagveld. Drie jaar later was Sonsbeek
buiten de Perken richtinggevend geworden in de internationale
kunstwereld.
Het duurde vijftien jaar voor Arnhem de klap te boven was. In 1986 werd
er een volgende Sonsbeektentoonstelling georganiseerd, ditmaal als
'ommuurde Hof van Eden waarin men kan dromen wat er eens was en wat
verloren was gegaan'. Niet alleen stonden alle beeldhouwwerken weer in
het park, ook waren er glazen paviljoens en kassen opgetrokken om de
werken te beschermen tegen de invloeden van buiten de perken. Het mocht
niet baten: 'Bijna ü200.000,- bleek nodig voor de bewaking en
beveiliging en desondanks was gedurende de eerste weken van de
tentoonstelling sprake van een forse schade als gevolg van vandalisme.
EÇn kunstwerk was al voor de opening onherstelbaar en een ander werd
tot driemaal toe beschadigd en moest tijdens de expositie definitief
worden verwijderd.'
Sonsbeek 93 vindt plaats omdat na de 86-tentoonstelling van de reeks
Sonsbeek-evenementen een traditie is gemaakt en zoiets gaat nu eenmaal
door. Sonsbeek 93 grijpt evenwel expliciet terug op 71 als de
vestigingsmythe van de nieuwe traditie van de conceptuele kunst. Maar
waar 71 duidelijk maakte dat er voor conceptuele kunst geen vaste
plaats was, en al helemaal niet in ÇÇn park of stad, dwingt S93 de
conceptuele artiesten om binnen de stadsgrenzen van Arnhem een plek te
ontdekken waar ze een creatief proces aan hun broek krijgen, met alle
administratie vandien. In het tijdperk waarin Arnhem op het globale
dataverkeer wordt aangesloten, krijgen toevallige kunstenaars de taak
om aan te tonen dat er nog heel wat betekenis te onttrekken valt aan de
Arnhemse percelen en opstallen. En de plekken verdragen dat gelaten.
Plekken zijn heel tolerant. Het zal de plek allemaal worst wezen.
Wim Stakebrand houdt van kunst en steekt zijn mening bij een goed glas
bier niet onder stoelen of banken [Pawel Althamer]: 'Voor kunstenaars
is Sonsbeek 93 een alibi om iets te maken. Dat is mijn opvatting over
kunst waarin plaatsgebonden identiteiten moeten worden verwerkt. Waar
plaatsgebonden critici over plaatsgebonden problemen moeten gaan
praten. Kunst is transnationaal, in de goede zin ontworteld en duikt
heus wel op waar ze nodig is. Kunst is tegenwoordig rizomatisch en
hoeft niet tot verschijnen gedwongen te worden, zodat een stad een
vermeende identiteit zou krijgen. Waarom is de stad niet tevreden met
de identiteit die ze heeft?
71 bewoog zich binnen de zelfgekozen, geaccepteerde en begrepen
grenzen van wat je beeldende kunst kunt noemen, ondanks het feit dat ze
haar grenzen aan het verleggen was. Nu worden er grenzen voorgeschreven
waar de beeldende kunst zich naar voegen moet. Het sociale en het
milieu zijn perfecte alibi's om je tegenwoordig nog kunstenaar te
noemen. Kunst wordt deel van het maatschappelijk werk. Tijdens de
Wederopbouw had de kunst misschien een troostende, verzachtende
functie, in de jaren zeventig een opvoedende, en nu gaan we daar weer
naar terug. Kunst moet nu een uitspraak doen over hoe slecht het in de
wereld is. Ik zie dat als een eindpunt, maar velen zien het als een
nieuw vertrek. Het vieren van de perfecte nutteloosheid is in deze
tijden van political correctness het meest perverse dat je nog kunt
doen.'

Sonsbeek 93 is een uitstekende gelegenheid om eens wat met kunst in de
weer te gaan. Je bent in Arnhem, daar valt niets meer aan te
veranderen. Sonsbeek 71 heeft geprobeerd weg te komen uit de stad, maar
dat lukte geen tweede keer. Jouw plek hier is in het verkeer: stop
gerust midden op een kruispunt om de kunst te bekijken. Je mag zonder
bijbedoelingen gaan autoflaneren en meedrijven op de verkeersstroom.
Nog een weetje: de kunstwerken staan in het centrum nooit verder dan
300 meter van een trolleybushalte. Ervaar gerust het verhevene. Een
mening is niet nodig, maar kan wel. De plezierige kant van Sonsbeek 93
is dat alles mogelijk is. De vertoogmachine rond de tentoonstelling is
bedoeld voor kunstkenners met totaalvisie. Sticht zelf je eigen Arnhem.
Je hoeft je niet druk te maken over wat er met de kunst gebeurd als
vandalen de dialoog met de werken aangaan. Het onderhoudsteam herstelt
iedere morgen de gevolgen van de interactieve bijdragen van het
publiek. Maak je geen zorgen over de toekomst van de kunst, die is in
handen van de professionals. Vrees niet voor de shock van het
onbekende, je tuimelt nooit in een leegte: zap gewoon door. Bewonder
het engagement van anderen, dat is de attractie van zomer '93. Laat je
aantasten door de opbouwende neigingen van derden. Wees creatief met
concepten, dit is je kans. Sonsbeek 93 is de supermarkt van de
uitgewerkte ideeân waar je met je karretje doorheen rijdt. De meeste
rekken zeggen je niks, maar er is altijd wel wat te vinden. Zolang het
weer maar meezit, kan Sonsbeek 93 niet meer stuk.

Noten:

[VEG] Bel tussen 18.00 en 24.00 uur de VEG Infolijn: het
informatiesysteem van de Vereniging van Europese Grenslandbewoners.
Inloggen: 0031-4703-3006. Spraak: 0031-4705-2358.

Herleest:
Armando, Aantekeningen over de vijand, Amsterdam 1981.
Armando, De straat en het struikgewas, Amsterdam 1988.
Johnny van Doorn, Mijn kleine hersentjes, Amsterdam 1972.
L. Frequin, H. Knap, W. Kruiderink, Arnhems Kruisweg, Arnhem 1946.
Bert Kerkhoffs, Knipoog naar het Arnhem van toen, Vroom & Dreesmann
1983
Ron Manheim (red.), Arnhem na 750 jaar, Arnhem 1983.
Paul Virilio, Het Horizon-negatief, Amsterdam 1988.


[Auteurstekstje]
Bilwet wil de beoefening van de illegale wetenschap bevorderen. Zij
publiceerde Het Beeldenrijk - over stralingsangst en ruimteverlangen
(1985), Bewegingsleer - kraken aan gene zijde van de media (1990) en
Media-archief (1992). Vaste medewerker van Arcade, jaarboek voor
amulante wetenschappen, Mediamatic, Andere Sinema, Nox, Korunk en Radio
Patapoe. Bilwet houdt zich nu bezig met de meta-eeuwen, Groningse
stadhuizen, Balkanmedia, Vilem Flusser, verveling, media-ecologie,
Armeniâ, verdovende drugstheorie, telemonadologie, Beiroet.