Conferentie Open, 12 september 2012
De komende bezuinigingen treffen de hele culturele sector en ook Open, organisator van de conferentie over de toekomst van publiceren in kunst en cultuur, ontkomt er niet aan. Net als de Rijkskacademie in Amsterdam, waar op 12 september de bijeenkomst plaatsvond. De toekomst is digitaal voor instellingen in het nauw, natuurlijk ook vanwege de technologische ontwikkelingen. Op de overvolle conferentie komen alle vragen wel een keer langs. Waaruit bestaat een levendig online platform voor kunstenaars en kunstliefhebbers? Hoe verhouden die platforms zich tot traditionele ‘artbooks’? Welke gevolgen heeft digitaal uitgeven voor het hele uitgeefproces – van schrijver, vormgeving en redactie tot en verkoop en lezen? We zitten in een economisch gat en in een technologisch gat, zo vatte Florian Cramer het in de einddiscussie samen. Dat betekent aan de ene kant hopeloos zoeken en verlies draaien, maar aan de andere kant kan iedereen nú de toekomst van het uitgeven mee vormgeven.
Het ging eigenlijk over te veel dingen om een duidelijke voorstelling te krijgen van het veld of van mogelijke oplossingen. Schrijven over kunst – online of op papier – is niet te vergelijken met kunstenaars die kunstwerken maken in de vorm van artbooks. ‘De lezer’ bestaat evenmin: een roman kan makkelijk op een e-reader worden gelezen, maar een kunstboek waarbij beeld voorop staat niet. Toch kwamen een paar ideeën steeds terug, ook al was het in een andere vorm.
Zo hamerden de sprekers op meer en betere samenwerking. In het produceren van content, in de distributie en productie, in het vinden van een geïnteresseerd publiek en niet in de laatste plaats vanwege financiële overwegingen. Het Mondriaan Fonds, dat moet stoppen met structurele bezuinigingen aan kunstpublicaties, zal bijvoorbeeld alleen nog innovatieve samenwerkingsprojecten ondersteunen.
De uitgeefindustrie loopt achter, daar was men het ook wel over eens. De traditionele boekenuitgevers, maar ook kunstuitgevers en bijvoorbeeld musea. Bovendien is online publiceren al veel belangrijker dan we vaak denken en gebeurt het in allerlei vormen. Zoals Hard copy, waarvan spreker Delphine Bedel kunstboeken toonde die voortkwamen uit blogs, of die juist de wisselwerkingen met online kunstprojecten opzoeken. Talloze websites bieden al dan niet legale, gratis boeken, onderzoek, tijdschriften en artikelen aan, zoals Florian Cramer liet zien. Ook het INC experimenteert met verschillende uitgeefvormen.
Er is dus al veel mogelijk en veel gebeurt ook gewoon, zonder enorme bureaucratische plannen of geldstromen. Het probleem is vaak de vindbaarheid, maar ook het bewaren. Zeker op het gebied van kunst kan dat laatste een probleem worden, vanwege de hoge omloopsnelheid in technologie. De iPad bestaat over een paar jaar niet meer, was te horen, of in elk geval niet een versie waarop apps van nu nog werken. Dan is een papieren boek toch handiger – bewaar het bij de juiste temperatuur en je kunt het over honderden jaren nog raadplegen.
Uiteraard ging het ook over verdienmodellen. Piraterij gebeurt, maar een groot deel van het publiek kiest simpelweg voor gemak. Betalen voor content moet makkelijker zijn dan zelf te moeten zoeken als naar een speld in een hooiberg. Kleine bedragen die je met één klik afrekent per artikel, of een streaming service zoals Spotify, maar dan voor kunst of essays en recensies. Hoe dan ook zou de inhoud leidend moeten zijn bij het kiezen van technologie of verdienmodel, aldus Joost Kircz – lang niet vanzelfsprekend.
Eigenlijk klinkt er vooral een oproep tot experimenteren: op het web, in real life en in gedachte. Denk alles weg zoals het nu is, wat wil je dan? Als uitgeverij, lezer, tijdschrift, freelance schrijver of kunstenaar? Ga helemaal terug tot het begin: wat is eigenlijk een tekst? Wat is een link? Wat zijn de mogelijkheden van social reading en samen schrijven in een Book Sprint? Informatie of een verhaal kun je los denken van de informatiedrager, terwijl die drager ook juist centraal kan staan (zoals gelimiteerde oplages van kunstboeken, vergelijk het maar met vinyl en boxsets die weer helemaal hip zijn).
Het INC probeert in projecten en publicaties kennisontwikkeling en samenwerking op dit gebied verder te faciliteren, zo krijgt Unbound Book in 2013 een vervolg.