Last week Sija van den Beukel of the University of Amsterdam internal news site (and former print magazine) Folia made a short interview with me about WhatsApp and the growing movement to migrate to Signal. Here is the shortened English version. The original version in Dutch that I edited and extended (but wasn’t published), you can find below:
Signal-gebruikers nemen toe, maar komen we ooit af van WhatsApp?
De afgelopen maanden zwengelt de Signal-discussie weer aan. Veel mensen gebruiken WhatsApp en Signal nu tegelijkertijd. Komen we ooit af van WhatsApp? Folia vroeg het aan HvA lector en UvA hoogleraar kunst en netwerkcultuur Geert Lovink en schrijver van Sad by Design en Stuck on the Platform, over hoe we het internet terug kunnen claimen van de grote techbedrijven.
Zit u zelf nog op WhatsApp?
‘Ik zat nooit op WhatsApp en ben in 2010 bij Facebook weggegaan tijdens de eerste protestgolf tegen hun privacy overtredingen. Al sinds de jaren negentig doe ik onderzoek naar internetkritiek en de tegencultuur. Ik was wat nu een internetpionier wordt genoemd en betrokken bij De Digitale Stad en xs4all en Waag die stonden voor internet als een zelfstandig, decentraal netwerk, voor en door burgers. Ik ben dus misschien een native evangelist van het eerste uur maar ik geloof nog steeds in het internet als publieke Europese infrastructuur en heb me daar altijd voor ingezet.’
Wat is er ‘mis’ met WhatsApp?
‘Je kunt zeggen dat binnen de Meta-familie WhatsApp ogenschijnlijk de minst schadelijke sociale media-app is. Fake news en manipulatie vinden vaker op Facebook en Instagram plaats, wellicht met als uitzondering van activiteiten binnen WhatsApp groepen die moeilijk te volgen zijn.’
‘WhatsApp, opgericht in 2009, heb ik altijd gezien als een subtiele maar achterbakse privatisering van een publieke functie van de ‘chat’ functionaliteit. Met hulp van Facebook is daar een monopolie uit ontstaan (althans, in Nederland en vele andere landen). Voordat WhatsApp werd opgericht, kon je, als je toegang had tot het internet, gewoon chatten met andere gebruikers via IRC, zonder tussenkomst van een bedrijf (behalve dan de telecom provider waar je toegang tot internet verkrijgt). Later is IRC als het ware gekaapt door er een “gebruiksvriendelijkere” interface voor smart phones op te zetten, beheerd door het bedrijf WhatsApp dat in 2014 werd opgekocht door Zuckerberg.’
‘Via WhatsApp kun je alleen in contact zijn met vrienden die ook WhatsApp gebruiken. Over deze beperking is de laatste jaren al veel discussie geweest. Je zou als WhatsApp-gebruiker vrijelijk moeten kunnen communiceren met Telegram- en Signal-gebruikers. Net zoals je bij e-mail vanaf je UvA-adres naar Gmail kunt mailen.’
Heeft het dan zin om over te stappen op Signal?
‘Signal heeft als voordeel dat het je privacy beschermt. Maar dat is voor mij op het moment niet het essentiële punt. Voor mij is de reden om over te stappen op Signal voornamelijk om vanuit Europa het monopolie van grote Amerikaanse techbedrijven die met Trump heulen, te breken. Signal is onderdeel van een hele regenboog aan alternatieven. Nu stappen velen over, maar nog belangrijker is het om te laten zien hoe gemakkelijk en veilig is dit om gezameliik te doen. Dat kan ook met andere apps.’
Denk je dat er nu momentum is met de overstappers naar Signal om dat monopolie te breken?
‘Momentum is er nu zeker. De afgelopen tien jaar maakte niemand zich druk. Wij begonnen als HvA lectoraat in 2011 met UnlikeUs, in 2015 organiseerden we samen met de Waag de Facebook Farewell Party in de Stadsschouwburg en in 2019 verscheen Het internet is stuk boek van Marleen Stikker naar aanleiding van haar optreden bij Zomergasten. Nu, met Trump 2, en het feit dat hij op schoot zit bij Elon Musk, is er opeens een andere situatie ontstaan. Veel mensen zijn wakker geworden en nu hebben we de #MakeSocialsSocialAgain campagne, zowaar met eigen helpdesk.
‘In november en december hebben we de gebruikers van Signal zien groeien en de laatste maanden ook. De groei is nog redelijk beperkt maar dat kan op een gegeven moment hard gaan. Het beroemde tipping point, nietwaar?’
‘We hebben ons de laatste jaren heel erg afhankelijk gemaakt van Silicon Valley en de Amerikaanse sociale mediaplatformen. Het liefst willen we ook een veelvoud van Europese alternatieven hebben die we met elkaar kunnen verbinden. Maar die zijn er nu niet, juist vanwege het monopolie van Whatsapp.
Komen we ooit af van WhatsApp?
‘Ik zie wel gebeuren dat WhatsApp gedwongen wordt om zich te conformeren aan een nieuwe Europese publieke infrastructuur, voorheen internet geheten, en dan zal er een opener en vrijere uitwisseling van berichten mogelijk zijn. Pas dan zal het WhatsApp-monopolie gebroken zijn en doet het er misschien ook niet meer zoveel toe of het verdwijnt of niet.’
‘Er zullen altijd gelovigen en gemakzuchtigen blijven die vasthouden aan WhatsApp, omdat ze geloven in de religie van Mark Zuckerberg en niet anders weten. Maar dat maakt vanaf dat moment niet meer uit, want andere mensen gebruiken andere apps waarmee je toch met elkaar kunt communiceren. De wereldpolitiek verandert nu snel, dus wie weet.’
Kader: WhatsApp vs Signal
Zowel met WhatsApp, eigendom van Meta, als met Signal kan je berichten versturen naar andere personen die dezelfde app gebruiken. Beide bedrijven kunnen niet meelezen met de berichten, door een beveiligingssysteem dat end-to-end encryptie heet. Wel gebruikt WhatsApp metadata, contactlijsten en gebruikerspatronen, voor advertenties. Signal is een non-profitorganisatie die gegevensopslag minimaliseert. In Nederland zijn nu zo’n 900.000 mensen actief op Signal. Het aantal definitieve overstappers dat WhatsApp ook heeft verlaten is nog klein in Nederland: slechts 2 procent.