Auteur: Lenie Brouwer
Wat hebben jonge moslima’s in Nederland over hun leven te zeggen? Niks, zou je bijna denken als je de media moest geloven. Ze moeten een sluier dragen en maagd blijven totdat ze trouwen met de man die hun ouders hebben uitgekozen. Cultureel antropologe Lenie Brouwer nuanceert dat beeld. Op het discussieforum Yasmina verdiepte zij zich in de leefwereld van Marokkaans-Nederlandse jonge vrouwen. Hoe gaan ze om met seksualiteit, het huwelijk en de islam? De hartenkreten op het forum weerspiegelen de zoektocht naar hun identiteit als moslima, als Nederlandse en als vrouw.
Talloze moslimmeisjes krijgen aangeleerd dat zij nederig en gesluierd door het leven moeten gaan, gehoorzaam aan vader en broers die haar maagdelijkheid bewaken en haar desgewenst tot een huwelijk met een niet zelf gekozen partner dwingen.
Dit zijn de woorden van NRC-columnist Elsbeth Etty die in 2003 beweerde dat het gezin een broeinest van ‘onderdrukking en maatschappelijke dressuur’ voor moslimmeisjes kan zijn. Haar uitspraak staat niet op zich. Het past tussen meerdere incidenten die de aandacht op een negatieve manier op moslimmeisjes hebben gevestigd. Je ziet dat alleen de moslima’s die het heersende beeld van de onderdrukte vrouw bevestigen toegang krijgen tot de discussie over de islam. Ook het debat dat Ayaan Hirsi Ali heeft aangezwengeld over de onderdrukking van moslimvrouwen, benadrukte vooral de passiviteit van de moslima. Dergelijke visies krijgen in de media alle ruimte omdat ze goed passen in de huidige tendens dat ‘alles gezegd moet kunnen worden’ als het om allochtonen gaat. Zo wordt het negatieve beeld van de islam bevestigd als onderdrukkende godsdienst voor vrouwen. Hoe de moslima’s er zelf tegenaan kijken? Dat wordt hen nauwelijks gevraagd. Dankzij internet kan iedereen nu zelf een kijkje nemen in de gedachtewereld van Nederlands-Marokkaanse meisjes.
In de beslotenheid van de anonimiteit
Marokkaans-Nederlandse meisjes zijn veel op internet te vinden. Ze discussiëren op sites als Maroc.nl en Marokko.nl over actuele thema’s in Nederland en in het land van herkomst. Hun gesprekken gaan bijvoorbeeld over het huwelijk, godsdienst en – natuurlijk – de liefde. De reden dat meisjes zo veel op het web te vinden zijn, ligt in hun relatief beperkte bewegingsvrijheid. In de beslotenheid van hun eigen kamer staan zij in direct contact met de wereld. De anonimiteit van het discussieplatform geeft hen de gelegenheid om open te praten over de dingen die hen bezighouden, maar die ze niet gauw met een bekende durven te bespreken. Een populair forum onder tienermeiden en jonge vrouwen is Yasmina, een onderdeel van Marokko.nl Virtual Community (MVC). Hoe actief is Yasmina? Een van de oprichters: “Om je in een indruk te geven: we krijgen ongeveer tienduizend berichten per dag. De helft van de leden schrijft zelf berichten en de andere helft volgt de discussies zonder zelf een bijdrage te leveren. De twintig actiefste auteurs posten gemiddeld tien tot dertig berichten per dag op het forum.”
Experimenteren
De schrijvers, met nicknames als Couscousje, Womanpower en Marocgirl zijn vooral op Yasmina te vinden omdat ze “een eigen plek” willen hebben en een plaats waar je “geloofsgenoten” kunt ontmoeten. En natuurlijk omdat het “een super site” is. Aan de andere kant was er bij enkele leden, vooral bij diegenen die de debatten al meer dan een jaar volgden, enige teleurstelling over het gebrek aan serieuze reacties. “Vroeger was het leuker, het is een kinderhoekje, ik kom er minder.” De Yasminaleden vinden het prettig dat de site anoniem is. Het geeft allochtone jongeren nieuwe kansen om te experimenteren zonder de sociale controle van de ouders of gemeenschap. Het biedt hen een ongekende autonomie, waarbij jongeren ervaringen kunnen opdoen buiten de eigen directe leefsituatie. Een meisje vertelde dat ze op een bijeenkomst van Marokko.nl wel eens mensen heeft ontmoet die ze kende van Yasmina. “Maar na de kennismaking veranderen mensen meestal. Persoonlijk contact is moeilijk in onze cultuur, je weet nooit wie je kunt vertrouwen.”
Familie, geloofsgemeenschap op samenleving
Een moslima krijgt van verschillende kanten te horen hoe ‘ze zou moeten zijn’; van haar familie en haar geloofsgemeenschap, en ook nog eens van de omringende seculiere samenleving. In de discussies op Yasmina zie je hoe de moslimmeisjes tussen die verwachtingen laveren om hun eigen weg te kiezen. Op het forum spiegelen ze zich in de berichten van anderen, om te weten waar ze staan en bij welke groep ze horen. Zo vormen ze een beeld van hun eigen identiteit, van hun plaats in de eigen gemeenschap en in de Nederlandse samenleving. In hun woorden op Yasmina klinkt die zoektocht naar ‘het zelf’ door.
In de forumdiscussies op Yasmina neemt het huwelijk een belangrijke plek in. Bij de opvoeding van een Marokkaans meisje geldt behoud van maagdelijkheid als een belangrijke voorwaarde voor het sluiten van een goed huwelijk en de ouders spelen een belangrijke rol in de besluitvorming. Maar in de stereotype beeldvorming over moslimmeisjes, vinden we maar weinig terug van de strijd en onderhandelingen rond het huwelijk. Op Yasmina zie je hoe de meisjes het proces – of ze gaan trouwen en met wie – weldegelijk proberen te beïnvloeden, al dan niet met succes. Drie voorbeelden hoe Nederlandse moslima’s hun plaats bepalen in populaire discussies uit 2003 over seksualiteit, huwelijk en het geloof.
1. Seksualiteit; ‘alweer dat gezeik over het maagdenvlies’
In de beeldvorming in Nederland over de islam wordt behoud van maagdelijkheid voor het huwelijk vaak voorgesteld als iets dat opgedrongen wordt door de ouders en de gemeenschap. Hoe kijken de leden van Yasmina hier zelf tegen aan?
De topics op Yasmina geven al een indruk: ‘Vrijen en toch maagd zijn’, ‘Help ik ben geen maagd’ of een poll over ‘Wie er wel en niet maagd is’. Uit de titels van de berichten is ook af te leiden dat sommige leden genoeg hebben van het onderwerp, ‘alweer dat gezeik over maagdelijkheid’. Een meisje vraagt of je in Nederland een ‘maagd-verklaring’ bij de huisarts kunt krijgen, in verband met haar aanstaande huwelijk. Ze schrijft dat ze weet dat ze “1000% maagd” is, maar dat ze zich laat leiden door de druk van de gemeenschap. Het meisje krijgt voornamelijk kritiek op haar bericht. Slechts twee meisjes en een jongen tonen begrip voor haar probleem. Tegelijkertijd proberen zij haar te stimuleren niets van de “roddels van de mensen” aan te trekken en op “Allah” te vertrouwen. Een jongen schrijft dat hij “graag zou hebben” dat een meisje zich door een arts laat onderzoeken, daar vindt hij “niets vernederend aan”. Anderen juist wel, “je laat je gewoon met een vergrootglas bekijken”, reageert een meisje. “Je bent toch geen museum-object.” De meeste andere reacties gaan erover dat artsen de maagdelijkheid van een meisje niet kunnen controleren: “Het maagdenvlies bestaat niet.” Een enkeling reageert vanuit de islam: “Vrees liever Allah, dan je praatgrage buurvrouw.”
De reacties op het forum laten zien dat het behoud van maagdelijkheid niet ter discussie wordt gesteld, de druk van de gemeenschap wel en dat zij het meisje ondersteunen om zelf haar keuze te maken. Hierbij zien ze maagdelijkheid niet als iets van de gemeenschap, maar als een zaak die alleen de vrouw en haar toekomstige echtgenoot aangaat. Het meisje spiegelde zich in de forumdiscussie vooral aan de Marokkaanse gemeenschap.
De mensen die reageerden op haar vraag gebruikten meermalen de islam als referentiekader en ze benadrukten keer op keer dat het de eigen keuze was om een maagd-verklaring te halen. Met dat accent op de eigen keuze, gaan ze impliciet in op het stereotype beeld over hen in Nederland, namelijk dat Marokkaanse meisjes ondergeschikt zijn aan de wensen van de ouders en de gemeenschap. Het lijkt erop dat de beeldvorming van de omringende samenleving hun zelfbeeld heeft beïnvloed. Zelf zien ze de eigen keuze evengoed als een onderdeel van hun islamitische identiteit.
2. Het huwelijk; ‘mijn neef kan de pot op’
Marokkaanse ouders staan afkeurend tegenover een huwelijk van hun dochter met een Nederlandse jongen. Maar relaties tussen Berbers en Arabieren liggen ook gevoelig, zo blijkt uit een van de berichten. Een meisje vraagt wat de beste strategie is om dit probleem aan te pakken. De reacties zijn begripvol en ondersteunend. Ook hier zien we weer dat jongeren de eigen keuze van het meisje onderstrepen, en ze geven haar een duwtje in de rug met het geloof: “Ga er voor! Haal desnoods de koran erbij om je ouders te overtuigen.” Drie dagen later verschijnt opnieuw een reactie van de starter van de discussie. Zij bedankt iedereen en besluit met de woorden: “Het geeft mij moed als ik weet dat er meer mensen met hetzelfde probleem rondlopen.”
Na berichten in de media over de grote invloed van ouders op de keuze van een huwelijkspartner voor Marokkaans-Nederlandse meisjes, ontspint er zich een discussie op Yasmina. De één vertelt over haar onafhankelijkheid: “Mijn ma wil dat ik met mijn neef trouw, maar hij kan de pot op.” Een ander probeert haar ouders te overtuigen dat een Marokkaanse echtgenoot uit Nederland beter is dan een uit Marokko, “want het is moeilijk om er achter te komen of het om liefde of om een verblijfsvergunning gaat.”
Onderhandelingen en strijd met hun ouders, dus. Dat nuanceert de heersende beeldvorming over Marokkaanse meisjes, dat ze in een huwelijk gedwongen worden en er niets over te zeggen hebben. De Yasmina-leden verwijzen in hun discussies niet expliciet naar dit soort stereotypen, maar het almaar benadrukken van de eigen keuze is wel degelijk een reactie op het beeld dat ze een passief slachtoffer zouden zijn. Op Yasmina steunen de meisjes elkaar bij hun herkenbare problemen. Ze wisselen ervaringen uit en geven elkaar tips, waardoor zij hun onderhandelingspositie kunnen versterken.
3. Islam: ‘hoofddoek staat emancipatie niet in de weg!’
Of het nu om seksualiteit gaat of om het huwelijk, steeds blijkt weer hoe belangrijk de islam als referentiekader is bij het maken van een keuze. Meisjes willen graag weten of een bepaalde handeling al dan niet islamitisch is. In de rubriek Huwelijk en islam bespreken bezoekers uitvoerig hoe een goede moslima zich in een westerse samenleving dient te gedragen. Anders dan in de debatten over maagdelijkheid of het huwelijk komt de negatieve beeldvorming over de islam in Nederland heel expliciet naar voren. Dit is voor een meisje de reden om een uitgebreid bericht te posten met de titel ‘speech van een moslimmeisje’. Hierin roept zij op om de “anti-islamsfeer in de media uit de wereld te helpen.” Zij verzet zich tegen de houding van “bepaalde heldhaftige westerlingen die nog steeds een missie te vervullen hebben” en zich geroepen voelen “de hoop zielige niet denkende moslima‘s te helpen.” Haar hoofddoek staat haar emancipatie niet in de weg, schrijft ze. “De bekrompen mentaliteit in Nederland wel.” De Yasmina-leden trekken expliciet een grens tussen Marokkanen en Nederlanders en ze zetten zich sterk tegen Nederlanders af.
De strijd tegen de negatieve beeldvorming over de islam laat de leden op het forum weinig ruimte voor interne reflectie. De meisjes accepteren dan ook geen kritiek op hun geloof, of de hoofddoek. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de reacties op een bericht van een meisje dat het waagt de hoofddoek ter discussie te stellen. In haar visie zijn meisjes met een hoofddoek “zwak”. “Waarom moeten wij ons beschermen, tegen wie? Tegen de man die zijn ogen niet van ons af kan houden? Dat is toch een probleem van de man en niet van de vrouw?” Zij krijgt van niemand bijval, alleen maar kritiek. Enkele citaten: “Als je twijfelt aan de koran dan ben je geen moslim” en ”je draagt geen hoofddoek om “onaantrekkelijk voor mannen te zijn, maar om geliefd te zijn bij Allah!” Ook stelt iemand dat een “moslima met een hoofddoek juist sterk is”. Een meisje dat zichzelf als een liberale moslim ziet, schrijft later dat ze daarom moeite heeft met de discussies op het forum: “Er hangt een sfeer, oh wee als je tegen de islam gaat. De islam is voor hen heilig. Ze vinden me een ongelovige, een moslimverrader.” Niettemin blijft ze toch kritische berichten sturen om “de mensen eens de andere kant van het verhaal te laten zien”. Dit meisje heeft een punt. Er is inderdaad veel discussie en strijd op het forum, maar deze lijkt zich meer te richten op het anti-islam discours in de Nederlandse samenleving dan op een interne reflectie op het geloof.
Plaats in de samenleving
Sites als Maroc.nl, Marokko.nl en Yasmina versterken de onderlinge band tussen Marokkaanse Nederlanders en de eigen cultuur. Het gevoel dat er een plek is waar iemand je begrijpt, is een belangrijke verdienste van de forumdiscussies. Maar dat is slechts een deel van het verhaal. In hun discussies zijn meisjes ook bezig zich een plaats te verwerven in de Nederlandse samenleving. Het aansnijden van gevoelige thema’s, de herkenning en het bespreken van strategieën op de internetfora biedt hen steun bij het positioneren in de eigen gemeenschap en daarbuiten. Het stimuleert hen te reflecteren op wat het betekent om moslim te zijn, om Nederlander te zijn en om vrouw te zijn. De debatten leveren zo een bijdrage aan de zoektocht naar de eigen identiteit van Marokkaans-Nederlandse meisjes in de Nederlandse samenleving.
Naschrift
Dit artikel is grotendeels gebaseerd op een onderzoek uit 2003. In het recente onderzoek van de studente Wendy Wittenberg naar Yasmina blijkt dat thema’s als liefde en seksualiteit nog steeds heel populair zijn onder de leden. Opvallend is echter dat anno 2007 de respondenten uit Wittenbergs onderzoek veel minder geneigd zijn om de islam als referentiekader te gebruiken dan de respondenten uit 2003. De Yasmina-bezoeksters in het jaar 2007 verzetten zich tegen een te strenge toepassing van de islamitische regels op gedrag. Het lijkt erop dat het liberale moslimmeisje uit 2003 niet meer alleen staat in haar opvattingen.