Utopia van de kunstkritiek is een digitale, experimentele publicatie over de nabije en verre toekomst van de kunstkritiek. Kunnen we kritiek bedrijven zonder het geschreven woord? Nemen robots, algoritmes en data de kunstkritiek over? En hoe kunnen critici zelf de toekomst mee vormgeven? In negen bijdragen verkennen critici, kunstenaars, filosofen en onderzoekers de toekomt van de kritiek.
Lees de Utopia van de kunstkritiek online.
Utopia van de kunstkritiek is een uitgave van het Domein voor Kunstkritiek, Instituut voor Netwerkcultuur en PublishingLab, Hogeschool van Amsterdam
Lees hieronder de inleiding van Miriam Rasch
Utopia – dat is een plek die niet bestaat, in een toekomst die nog moet komen, een plek die vreemd is en toch vertrouwd, een plek waar je naar lieve lust kunt dromen en vrezen tegelijk. Een utopia van de kunstkritiek, dat is in elk geval een plek aan gene zijde van de crisis van de kritiek of de dood van de criticus. Of het er paradijselijk is, weten we nog niet, in elk geval is het er spannend.
Wat zien critici, schrijvers, kunsthistorici, filosofen en onderzoekers als ze zich een utopia van de kunstkritiek voor ogen toveren? In de negen bijdragen van deze experimentele publicatie bewandelen de auteurs mogelijke wegen van de toekomstige kritiek in een online wereld. Daarbij gaat het niet om de verdediging van de kunstkritiek of beschouwingen over de noodzaak en het nut ervan – dat zijn discussies die in het verleden al vaak genoeg zijn gevoerd. Nut en noodzaak staan in Utopia buiten kijf. Ook gaat het niet om de grotere problemen waarvoor die online wereld zich gesteld ziet: platform wars, cryptografie, verdienmodellen enzovoorts. Ze spelen een rol op de achtergrond, maar bepalen niet het gezicht van deze gedroomde kritiek.
Hoe kan de criticus haar expertise tot uitdrukking brengen met gebruik van alle middelen die tot haar beschikking staan? Natuurlijk schrijven critici artikelen in de krant en eens in de zoveel jaar een boek. Ze komen soms op tv en hebben radioprogramma’s. Maar wat voor gereedschap voegt de criticus van de toekomst daaraan toe? Een kritische houding vraagt ook om een voortdurende kritische reflectie over de middelen die gebruikt worden. Juist een criticus zou niet zomaar conventies moeten volgen. Zeker in deze tijd, waarin gebaande wegen steeds minder recht lopen, waarin media komen en ook weer gaan, is het belangrijk om in beweging te blijven. Inhoudelijk, maar zeker ook op het vlak van het instrumentarium. Daarover is te lezen, luisteren en kijken in de Utopia. Want waarom zou de kunstcriticus geen audio of video gebruiken, of zelfs algoritmes en robots?
Sommige auteurs hebben hun reis naar de toekomst aangegrepen om tot in het extreme uit te denken waar de technologische ontwikkelingen toe kunnen leiden. Stel dat er echt denkende en voelende machines ontstaan, hebben die dan ook ideeën over kunst? Is het mogelijk om de kunstervaring zodanig te kwantificeren dat algoritmische kritiek zinvol wordt? Daarbij zouden zelfs lichamelijke reacties op kunst te meten moeten zijn, en om te zetten in ‘fysieke kritiek’.
Ja ja, de robots nemen de wereld en onze banen zeker over? Zover is het nog niet. Zolang beeldherkenningssoftware niet het verschil ziet tussen een wit vlak van Malevich en van Mondriaan – een sprekend voorbeeld dat langskomt – is er niet zoveel aan de hand. De criticus blijft een expert met bepaalde niet te automatiseren kennis en ervaring. En ook: met beheersing van die gereedschappen in haar gereedschapskist. Juist daarom is het ook zo interessant om aan die kist een nieuwe lade toe te voegen met nieuwe technieken. Digitale technieken, maar ook technieken die wegvoeren van – eenvoudig gezegd – geschreven tekst.
‘Het internet wordt nu vooral gebruik voor reclame en zichtbaarheid. Terwijl het juist zoveel mogelijkheden heeft voor nieuwe journalistieke vormen,’ zegt een van de critici die in Utopia aan het woord komen. Longforms, podcasts, video-essays en vlogs. Maar ook getekende kritiek die associaties wil oproepen en meerstemmige kritiek waaraan het publiek mag deelnemen. De inhoud schiet daar helemaal niets bij in, integendeel, die kan daar alleen maar baat bij hebben. In plaats van een betoog opgebouwd uit letters, gedrukt op papier, besproken in gegoede kringen, biedt de Utopia van de kunstkritiek ruimte voor stemmen die zingen, kletsen, filosoferen, hoog klinken of laag, kinderlijk of juist oud, met een accent of in dialect.
Welkom!