Panel 03: Discussie over de vormgeving van e-boeken

Florian Cramer opent de sessie ‘Vormgeving van E-boeken’ met een voorstelronde van de sprekers: Aymeric Mansoux is een Franse kunstenaar en media onderzoeker, Megan Hoogenboom is zelfstanding ontwerper voor e-boek-reader design en Petr van Blokland is ontwerper, docent in grafisch ontwerp en mede oprichter van Buro Petr van Blokland + Claudia Mens. De drie sprekers zullen in het derde panel van de dag ingaan op de vormgeving van e-boeken.

Nederland heeft ondanks haar grote typografische traditie bijna geen grafische ontwerpers die e-boeken vormgeven. Het zijn alleen de ICT-servicebedrijven  die werkzaam zijn in dit veld. De e-boekentechnologie, zoals de ePub-standaard, is voor visuele vormgeving nog slecht ontwikkeld en er zijn grote problemen met de incompatibiliteit van verschillende e-boek-readers. Gezien de dynamische ontwikkeling van de markt voor het e-boek en de recente verhoging van technische standaards zijn op het gebied van vormgeving forse veranderingen te verwachten. Dit panel bestaat uit een reeks vragen van moderator Florian Cramer.

Florian Cramer: Wat zijn in de praktijk uitdagingen als vormgever om ePub te gebruiken?

Megan Hoogenboom: Het eerste waar je tegen aanloopt is dat je bij ePub geen pagina’s hebt. Wel op je scherm, maar dit kan echt niet meer gezien worden als pagina. De typografie is heel belangrijk dus vertaal je dat weer naar een font dat je kan gebruiken voor ePub. Ik heb wel costume fonts kunnen gebruiken, alleen niet alle apparaten reageerden hetzelfde op de tekst. Bovendien speelt ook de locatie en grootte van de tekst een rol in de weergave van een tekst.

Florian Cramer: Hoe moet je ‘geen pagina’s meer’ zien? Waarom zijn die er niet meer?

Megan Hoogenboom: Alle apparaten hebben een andere resolutie en formaat. Als je pagina’s aanhoudt krijg je hetzelfde als met een PDF: je zit constant te scrollen. Dat werkt dus niet. Je kunt bijvoorbeeld veel beter werken in hoofdstukken dan in pagina’s.

 Florian Cramer: Dus de scheiding tussen pagina’s is niet alleen weg, maar ook de hele layout?

Megan Hoogenboom: Ja, je moet heel erg rekening houden met de layout. Het is een grote uitdaging dat de layout er op elk apparaat anders uit komt te zien, maar ik vind het ook wel weer leuk.

Florian Cramer: Is dit een soort van derde revolutie na Codex?

Megan Hoogenboom: Ja ik denk het wel. Het is een nieuwe laag, een verrijking. Je kan veel meer nieuwe dingen doen met ePub.

Florian Cramer (in het Engels vanwege de Franse Aymeric Mansoux): Yesterday there was the workshop ‘E-boekdesign in het ePub-formaat voor absoute beginners’ as part of the conference. We had some discussion about code and design; is it the question that we just want nice tools when it comes to ePub?

Aymeric Mansoux: I don’t think it is just a problem of having the right tools. The problem lays more in distribution. If we look at the way we produce and consume information these days, it is very much based on spamming each other. How to reach as many possible? In this process this means that everyone needs to be specialized. It also means that you have to have some blind trust in the coworkers that are working with you. The tools are there, but the access of the distribution influencing a lot.

Florian Cramer: What is the difference between the workflow you propose and the idea Jacob Molenaar presented?

Aymeric Mansoux: If you look at competition on platforms, you always have a bunch of weirdo’s that produces independent and amazing new things. I can’t really see with ePub where they are. There are not many experiments going on at the moment.

 Florian Cramer: So far we have looked at the official world of e-publishing, but there is also a big underground. There are for example huge archives on the Pirate Bay. Is that the kind of weirdo-culture you are talking about, Aymeric?

Aymeric Mansoux: Weirdo-culture; I like your term. The one I am talking about is creative, experimental and more accessible. But again, I cannot find something going on like that at the moment.

Florian Cramer: En als we kijken naar het ontwerp, Petr, denk jij dat het artistiek georiënteerd ontwerp plat gaat? In deze situatie zijn er bijna geen mensen die les geven op dit gebied of studenten die dit onderwerp oppakken.

Petr van Blokland: Ja, dit is wel iets om zorgen om te maken. Mensen die nu een technische oplossing hebben en er mee naar buiten komen zullen niet snel een vormgever bellen. Het is allemaal heel snel aan het veranderen. Als je wilt weten wat er gaat veranderen moet je kijken naar wat er twee jaar geleden gebeurde. Twee jaar is de tijd die mensen nodig hebben om af te studeren. Het verandert allemaal sneller dan we denken. Kijk bijvoorbeeld naar dit YouTube filmpje van een peuter met een tijdschrift. De peuter is zo gewend aan een Ipad, dat ze niet snapt dat foto’s in papieren magazines niet uitvergroot kunnen worden met twee vingers.

Florian Cramer: Hoe zie je dan de toekomst van ePub?

Petr van Blokland: De hele discussie over ePub is eigenlijk al in het verleden het heeft weinig te maken met de toekomst van publiceren. Boeken blijven bestaan en e-boeken ook, alleen zijn het straks hele andere dingen. Het interesseert niemand meer hoe je met mensen communiceert, het gaat niet om het medium maar om het gebruik. Het maakt niet uit of je iemand belt of met iemand aan tafel gaat zitten, in beide gevallen voer je een gesprek. Het is daarnaast belangrijk dat het gene wat je opslaat veilig is en leesbaar blijft voor de toekomst. Totale splitsing tussen vorm en inhoudt is daarom essentieel. Een HTML-file mag niet weten hoe hij wordt afgebeeld. Het is doodzonde om alles in de HTML-stijl te zetten want dat werkt straks niet meer. Het gaat heel erg om aanbrengen van structuren; zorg dat alle informatie in het bestand zelf zit. Vorm, techniek en inhoud moeten gescheiden zijn en je moet er voor zorgen dat de consument het device kent en niet andersom.

Florian Cramer: Je zou kunnen zeggen dat er geen splitsing meer is tussen vormgever en coder. Er is een andere manier van werken, een die niet meer met InDesign werkt.

Aymeric Mansoux: We are going to have the same problem as we had with websites. There is a opportunity to avoid mistakes. We have to learn right away how to use code.

Petr van Blokland: Het probleem is vaak dat design studenten zich afvragen of het wel nodig is om kennis te hebben van alle verschillende codes en programma’s.

Florian Cramer: Ik zie twee tegengestelde posities tussen Megan en Petr. Petr, jij ziet een vormgever als iemand die alles maakt. Maar megan, jij probeert te zeggen dat er iets specifieks in het medium zit. Jij zegt dat medium neutraliteit voor jou niet werkt.

Megan Hoogenboom: Ja, want als je een boek maakt ga je aan de slag met InDesign, maar nu ben ik veel beer bezig met code.

Florian Cramer: Het panel is er over eens dat de designer van vandaag moet kunnen coderen. Jij, Megan, codeert een vertaling van document naar het medium.

Petr van Blokland: Megan maakt verschillende versies, maar je moet juist iets maken dat altijd werkt en in de toekomst ook werkt.

Florian Cramer: Nu is de vraag of je nog iets kan en of je nog invloed hebt als vormgever. De gebruiker heeft tegenwoordig heel veel controle over hoe het eindresultaat eruit ziet. Zelfs het lettertype en grootte kan bepaald worden door de gebruiker. Sommige vormgevers slaan daar echt op af.

Petr van Blokland: Het is een illusie dat een vormgever altijd alles zelf heeft ontworpen. Wat wel veranderd is, is dat er nu nog meer verantwoordelijkheid bij de vormgever ligt over het eindresultaat. Ik denk dat het te weinig gebeurt dat mensen daadwerkelijk naar de drukker gaan zeggen dat iets ander moet.

 Florian Cramer: One of the big differences is that you often get the idea ePub is an enrichment of the book, but this week you get the idea that you can do less. You are more designing around the constrains than around the possibilities.

Megan Hoogenboom: Je kan hetzelfde doen met digitale boeken als je kon met gedrukte boeken, alleen moet je nu nieuwe manieren zien te vinden.

Aymeric Mansoux: I believe the ways in use are poorer, but this is just a transition period. It takes some time to have a good feeling about what is possible.

Petr van Blokland: Over 5 of 10 jaar bestaat deze vraag überhaupt niet meer.

Florian Cramer: Zijn er nog vragen over dit onderwerp vanuit het publiek?

Vraag uit publiek: Wat ik niet begrijp is dat je content beter in XML kunt opslaan, hoe letterlijk moet ik dit voor mij zien?

Petr van Blokland: HTML is een uitvoer format. Dat verandert per browser, maar je wilt niet de bron veranderen. XML is een taal om talen mee te maken en HTML is er een van. XML is puur functionaliteit voor de tekst en zorgt voor structuur die je automatisch kan vertalen.

Vraag uit publiek: Ik heb een vraag over de materialiteit van het uiteindelijk werk. Uiteindelijk voelt papier toch anders dan een tablet. Hoe ga je hier als vormgever mee om? Alles is losgekomen van materiaal.

Petr van Blokland: Iets zal simpelweg altijd blijven bestaan als het functioneel is. Er zijn nog steeds zadelmakers en paarden, maar die worden niet meer gebruikt om mensen mee te vervoeren.

Vraag uit het publiek: Krijg je straks niet een functionaliteitsprobleem? Dat je de juiste versie nodig moet hebben om iets te kunnen lezen?

Petr van Blokland: Als iets in mijn bedrijf ouder is dan 3 of 4 jaar kan ik het al niet meer lezen. Alles wat ik nu nog kan lezen van die oude dingen is de tekst. Er verandert misschien nog een hoop, maar XML is leesbaar ongeacht de applicatie die je gebruikt.

 Florian Cramer: Misschien moeten we de vormgever zien als iemand die boven het proces staat en denkt over verschillende media. We moeten beter nadenken over duurzaam opslaan en multi channel publishing. We hebben in ieder geval genoeg stof om over na te denken.